23/10/2023

Σ. Φάμελλος: Η δημοκρατία στον ΣΥΡΙΖΑ-ΠΣ μπορεί να γίνει πλούτος με ενότητα στη δράση

Συνέντευξη του Προέδρου της Κοινοβουλευτικής Ομάδας του ΣΥΡΙΖΑ- ΠΣ στο φοιτητικό Podcast «Μέθεξη»

Κύριε Φάμελλε έχετε ένα εξαιρετικά σημαντικό ρόλο για την Αξιωματική Αντιπολίτευση γιατί διαδραματίζεται το ρόλο του αρχηγού της μέσα στο Κοινοβούλιο, δεδομένου ότι ο νέος Πρόεδρος του ΣΥΡΙΖΑ-ΠΣ, Στέφανος Κασσελάκης, δεν έχει εκλεγεί βουλευτής. Θεωρείτε πως η κατάσταση αυτή που την είχαμε δει στο ΠΑΣΟΚ για λίγο χρονικό διάστημα, μπορεί να λειτουργήσει σε ορίζοντα τετραετίας;

Κατ’ αρχήν να σάς πω την αλήθεια στην Ελλάδα με τις πολιτικές εξελίξεις κανείς δεν μπορεί να είναι σίγουρος για τον ορίζοντα τετραετίας. Είδατε ότι ο κος Μητσοτάκης μέσα σε τρεις (3) μήνες από μία καθαρή νίκη στις εθνικές εκλογές, και ενώ είχε ένα καλό αποτέλεσμα την πρώτη Κυριακή των αυτοδιοικητικών εκλογών, είχε και ένα τραγικότατο αποτέλεσμα την δεύτερη Κυριακή. Άρα τα πράγματα αλλάζουν πολύ γρήγορα. Φαίνεται ότι κανείς δεν μπορεί να είναι σίγουρος, τελευταία και ο κος Μητσοτάκης δεν αισθάνεται πολύ σίγουρος.

Δεν είναι κάτι συνηθισμένο το να μην έχει παρουσία ο Στέφανος Κασσελάκης στη Βουλή. Μπορεί να υπάρχει μία δυσκολία, μπορεί όμως να είναι και μία ευκαιρία. Στη ζωή άλλωστε τις περισσότερες δύσκολες καταστάσεις μπορείς να τις μετατρέψεις σε ευκαιρίες. Ο ΣΥΡΙΖΑ-ΠΣ βρίσκεται έτσι κι αλλιώς σε μία πολύ δύσκολη κατάσταση. Το ότι ο Πρόεδρός μας είναι εκτός Βουλής δεν είναι η μεγαλύτερη δυσκολία που αντιμετωπίζουμε. Το δύσκολο είναι η διπλή ήττα στις εθνικές εκλογές, η αποχώρηση του Αλέξη Τσίπρα, η αδυναμία μας να επικοινωνήσουμε με την κοινωνία, δηλαδή η έλλειψη εμπιστοσύνης έναντι του ΣΥΡΙΖΑ-ΠΣ. Αυτά είναι τα πιο σημαντικά που πρέπει να λύσουμε. Το ότι έχουμε τη δυνατότητα εκτός από τον Πρόεδρο, ο οποίος ασκεί κανονικά τα καθήκοντά του, να έχουμε ένα επιπλέον πρόσωπο ως Πρόεδρο της Κοινοβουλευτικής Ομάδας θα μπορούσε να είναι μία ευκαιρία ώστε να έχουμε δυναμική παρουσία.

Στη δική σας περίπτωση σε αντίθεση με το ΠΑΣΟΚ υπήρχε η δυνατότητα να δούμε τον κ. Κασσελάκη στο Κοινοβούλιο μέσω μίας εσωκομματικής συνεννόησης. Θα μπορούσε κάποιος βουλευτής που εξελέγη με λίστα, Επικρατείας, να παραχωρήσει τη θέση ώστε να βλέπουμε για παράδειγμα να απαντάει στον κ. Μητσοτάκη μέσα στο Κοινοβούλιο γιατί έχει και αυτό την αξία του.

Αρχικά δεν θα έπρεπε να παραιτηθεί μόνο ένας βουλευτής για να εκλεγεί ο Στέφανος Κασσελάκης. Δεύτερον ο ίδιος δεν το θέλησε και δεν το ζήτησε ποτέ και τρίτον, δεν το έχω συζητήσει μαζί του αλλά σάς το λέω προσωπικά, υπάρχει ένα ζήτημα δημοκρατίας. Σε κάθε περίπτωση δεν τέθηκε τέτοιο ζήτημα γιατί ο Στέφανος Κασσελάκης από την αρχή εξέφρασε ότι δική του προτεραιότητα είναι η επανεκκίνηση του ΣΥΡΙΖΑ-ΠΣ, η συνομιλία μας και η σύνδεσή μας με την κοινωνία. Οπότε είπε ότι μπορούμε να συνεχίσουμε να λειτουργούμε πολύ καλά με αυτόν τον τρόπο. Σε κάθε περίπτωση τίποτα δεν είναι γραμμένο σε πέτρα. Εξάλλου όλοι κρινόμαστε πολιτικά και από την κοινωνία.

Έχει δηλώσει όντως ο κος Κασσελάκης ότι δεν θέλει να παραιτηθεί κάποιος για να μπει ο ίδιος στη Βουλή και ότι οι μάχες δίνονται στην κοινωνία. Έχει πει: θα πηγαίνω και θα συνεργάζομαι με τους βουλευτές συχνά αλλά η Κοινοβουλευτική Ομάδα θα έρχεται μαζί μου έξω στην κοινωνία. Θέλω να σας ρωτήσω. Αυτό δεν μειώνει κάπως τη σπουδαιότητα της κοινοβουλευτικής διαδικασίας;

Δεν είπε ποτέ ότι δεν θα δίνουμε μάχες μέσα στη Βουλή. Και μάλιστα το έχουμε δείξει ξεκάθαρα πολλές φορές. Για να δείξει τη σημασία που έχει για τον ίδιο η κοινοβουλευτική διαδικασία ήρθε στην Ολομέλεια της Βουλής για να παρακολουθήσει την πρώτη δική μου ομιλία μετά την εκλογή του. Αντίθετα θέλει να δίνουμε τη μάχη μέσα και έξω από τη Βουλή. Όχι δεν υποτιμούμε τη σημασία της κοινοβουλευτικής διαδικασίας και ο ίδιος ο Στέφανος Κασσελάκης έχει μία πολύ στενή ενημέρωση για το τι γίνεται μέσα στη Βουλή. Συμμετέχει κανονικά στο Προεδρείο το οποίο συγκαλείται και λειτουργεί κανονικά.

Ο ΣΥΡΙΖΑ του σήμερα αποτελεί ρεαλιστική προοπτική διακυβέρνησης; Το ρωτάω αυτό επειδή στα εσωτερικά σας υπάρχει μία αναταραχή και ζητάτε χρόνο ουσιαστικά. Έχουμε δει και τον κ. Κασσελάκη να το κάνει, είναι έτοιμος, είναι ρεαλιστική η προοπτική διακυβέρνησης του ΣΥΡΙΖΑ;

Με βάση την Προγραμματική επεξεργασία του ΣΥΡΙΖΑ-ΠΣ θα σας πω ότι είναι έτοιμος. Όπως πιθανά να είδατε και κατά τη συζήτηση των προγραμματικών δηλώσεων και στη συνέχεια, έχουμε ολοκληρωμένη, πλήρη πρόταση. Θα μπορούσαμε δηλαδή με βάση τις προγραμματικές θέσεις του ΣΥΡΙΖΑ-ΠΣ να έχουμε μία πιο αποτελεσματική και πιο ασφαλή διακυβέρνηση (από την κυβέρνηση) το οποίο ενδιαφέρει πάρα πολύ την κοινωνία.

Είναι γεγονός όμως ότι ο ΣΥΡΙΖΑ-ΠΣ πρέπει να κάνει τη δική του επανεκκίνηση. Δεν μπορούμε να πούμε ότι όλα είναι καλά και ότι μπορούμε σήμερα να αναλάβουμε το σύνολο των ευθυνών της διακυβέρνησης, με βάση βέβαια τις απαιτήσεις που έχουμε εμείς. Σε σύγκριση με την κυβερνητική πολιτική που ασκείται σήμερα είμαστε πιο προετοιμασμένοι σε σχέση με τη Νέα Δημοκρατία.

Χρειαζόμαστε όμως μία επανεκκίνηση και χρειαζόμαστε αν θέλετε μία ένεση ζωντάνιας στο κόμμα το οποίο ήταν σε απόσταση από την κοινωνία και δεν είχε την εμπιστοσύνη της. Άρα, όπως βλέπουμε εμείς την πολιτική, θέλουμε να κάνουμε κάποιες αλλαγές πολύ γρήγορα μέχρι το συνέδριο. Αυτό όμως δε σημαίνει ότι προγραμματικά δεν έχουμε πλήρη πρόταση για τα ζητήματα που απασχολούν την κοινωνία.

Ένα ζήτημα είναι και η ενότητα στον ΣΥΡΙΖΑ-ΠΣ. Η εσωτερική ενότητα μεταξύ των μελών του. Διότι βλέπουμε ιστορικά στελέχη, το ένα μετά το άλλο, να έρχονται σε ευθεία αντίθεση με το νέο αρχηγό. Εκεί τι περιμένουμε να δούμε;

Κατ’αρχήν πρέπει να σας πω ότι στα κόμματα της Αριστεράς και στα δημοκρατικά κόμματα πάντα έχουμε πολλές συζητήσεις και διαφορετικές αναγνώσεις. Δεν είναι κάτι που με ανησυχεί να έχουμε διαφορετικές προσεγγίσεις και απόψεις. Στην κομματική μου ζωή, επιτρέψτε μου αυτόν τον όρο επειδή είμαι οργανωμένος στο χώρο της Αριστεράς πάνω από σαράντα (40) χρόνια. Ήμουν πρώτα στο Κομμουνιστικό Κόμμα Ελλάδας και στη συνέχεια στον Συνασπισμό και τώρα πια στον ΣΥΡΙΖΑ που εξελίχθηκε ο Συνασπισμός. Έχω πάρα πολλά βιώματα διαφορετικών προσεγγίσεων. Η δημοκρατία σε ένα κόμμα, ιδιαίτερα στα αριστερά κόμματα μπορεί να γίνει πλούτος. Το ζήτημα είναι να πετύχεις την ενότητα στη δράση. Άρα, μπορεί να έχουμε διαφορετικές προσεγγίσεις, πρέπει όμως να συναποφασίζουμε και να δουλεύουμε όλοι μαζί. Ένα από τα προβλήματα του ΣΥΡΙΖΑ ήταν αυτό. Ότι δεν δουλεύαμε όλοι μαζί. Η πολυφωνία τελικά οδηγούσε σε μία απόσταση από την κοινωνία, μάς απομάκρυνε από την κοινωνία. Κατανοώ ότι μέχρι το Συνέδριο θα αναπτυχθεί μία πολύ μεγάλη συζήτηση και πρέπει να αναπτυχθεί γιατί η ενότητα δεν κατακτιέται με δηλώσεις. Το να δηλώνεις μόνο ότι επιδιώκεις την ενότητα δεν αρκεί. Πρέπει να το δείχνεις. Να το δείχνεις από όλες τις θέσεις στις οποίες είσαι, όλες οι πλευρές πρέπει να επιδιώκουν την ενότητα. Παρότι δεν υπάρχει αυτός ο διαχωρισμός σήμερα στον ΣΥΡΙΖΑ-ΠΣ, πρέπει να το δείχνει και η πλειοψηφία και η μειοψηφία, και η ηγεσία και η βάση, και η ενότητα κατακτιέται όταν κάτσουμε να δουλέψουμε μαζί με εσάς για παράδειγμα ένα κείμενο, διαπραγματευτούμε, «ζυμωθούμε» πάνω σε αυτό και καταλήξουμε. Έτσι κατακτιέται η ενότητα, μέσα στην παραγωγή πολιτικής. Δεν κατακτιέται με δηλώσεις σε κάποια γραφεία ή σε εφημερίδες. Άρα λοιπόν είναι ζητούμενο, η δημοκρατία οδηγεί πάντα στην ενότητα αρκεί να είναι ουσιαστική και εμείς πρέπει, μέχρι τη διεξαγωγή του Συνεδρίου, να κάνουμε αυτή τη συζήτηση.

Στις 23 με 25 Φεβρουαρίου θα διεξαχθεί το Συνέδριο του ΣΥΡΙΖΑ-ΠΣ, μετά και από την πρόταση του κ. Κασσελάκη. Οι στόχοι αυτού του Συνεδρίου ποιοι είναι; Θα γίνει μία εκκαθάριση; Θα αποφασιστεί η πορεία του κόμματος;

Ο όρος εκκαθάριση με ξενίζει λιγάκι. Όταν ξεκινήσαμε τη διαδικασία ανασύνταξης, μετά την αποχώρηση του Αλέξη Τσίπρα που ήταν ένα τεράστιο σοκ, είχαμε πει ότι θα προχωρήσουμε στην εκλογή νέου Προέδρου αλλά, δεν ήταν αυτό το μοναδικό μας έλλειμμα. Γιατί αυτό θα ήταν το εύκολο, να ήταν το πρόβλημα ο πρόεδρος, που δεν ήταν το πρόβλημα ο Αλέξης Τσίπρας. Άρα λοιπόν χρειαζόμαστε ένα νέο κόμμα και μία νέα πολιτική πρόταση. Θα πει τώρα κάποιος, κάνοντας τον δικηγόρο του διαβόλου, μα αφού μάς είπατε κ. Φάμελλε ότι ο ΣΥΡΙΖΑ-ΠΣ έχει ολοκληρωμένο Πρόγραμμα, τι νέα πολιτική πρόταση χρειάζεστε; Είναι γεγονός ότι η πολιτική μας πρόταση δεν είχε συνδεθεί με την κοινωνία. Αυτό ήταν ένα μεγάλο πρόβλημα που δεν αφορά μόνο αυτό που εννοούμε ως επικοινωνία. Είναι η σύνδεση με την κοινωνία, η ενσωμάτωση της πολιτικής μας πρότασης στην κοινωνία. Άρα μιλάμε για μία νέα κοινωνική συμφωνία. Παλαιότερα στην Ελλάδα έχουμε δει αντίστοιχη κοινωνική συμφωνία με το όραμα της αλλαγής το οποίο είχε συσπειρώσει πάρα πολύ κόσμο, δηλαδή τη μεγάλη πλειοψηφία των πολιτών που εκφράστηκε και στην κάλπη και όχι μόνο με ένα κόμμα τότε. Άρα εμείς θέλουμε μία νέα κοινωνική συμφωνία και ένα κόμμα που να μπορεί να την υπηρετήσει και να μπορεί να συνδέσει το Πρόγραμμά του με τις ανάγκες της κοινωνίας. Αυτό πρέπει να κλείσει στο Συνέδριο, πρέπει να έχει ολοκληρωθεί αυτή η «επανεκκίνηση». Αλλιώς θα παραμένουμε σε κομματικούς διαδρόμους, σκοτεινούς πιθανά, και ο κόσμος της παραγωγής, η νεολαίας, της διανόησης θα είναι έξω από τον ΣΥΡΙΖΑ-ΠΣ. Εμείς θέλουμε να τούς καλέσουμε στον ΣΥΡΙΖΑ-ΠΣ.

Ο ΣΥΡΙΖΑ παραμένει ριζοσπαστική αριστερά όπως λέει το όνομά του;

Είναι λίγο δύσκολο να απαντήσω προσωπικά αυτό το ερώτημα γιατί η επιδίωξή μου είναι να το εκφράζω αυτό στην πολιτική δραστηριότητα. Από τη στιγμή που ανέλαβα τη θέση του Προέδρου της Κοινοβουλευτικής Ομάδας, σε μία δύσκολη στιγμή για τον ΣΥΡΙΖΑ-ΠΣ, η σκέψη μου ήταν η Κοινοβουλευτική Ομάδα να μπορεί να εκφράσει αυτό που λέμε «τον όλο» ΣΥΡΙΖΑ-ΠΣ. Την κοινή συνισταμένη, την προγραμματική μας θέση με όλα τα χρώματα που έχει αλλά με μία φωνή. Το πετύχαμε αυτό. Θεωρώ ότι αυτό είναι ριζοσπαστική αριστερά (και προοδευτική συμμαχία). Ο ΣΥΡΙΖΑ-ΠΣ είναι αρχικά ένα κόμμα της ευρωπαϊκής αριστεράς άρα, έχει μία ισχυρή ευρωπαϊκή ταυτότητα και μαζί με τις άλλες αριστερές δυνάμεις στην Ευρώπη προσπαθούν να βρουν μία άλλη προοπτική. Με περισσότερη δημοκρατία, περισσότερη δικαιοσύνη και περισσότερη ισότητα. Αυτά είναι τα ιδανικά του σοσιαλισμού.

Εκτός από ευρωπαϊκό ο ΣΥΡΙΖΑ-ΠΣ πρέπει να είναι ένα κόμμα ισχυρά οικολογικό. Η ριζοσπαστική αριστερά πρέπει να είναι η πρώτη δύναμη που θέτει τα ζητήματα της κλιματικής μετάβασης, της ενεργειακής δημοκρατίας, της ισορροπίας των οικοσυστημάτων και των κοινωνιών ταυτόχρονα. Τρίτον, πρέπει να είναι ένα κόμμα βαθιά μεταρρυθμιστικό. Η ριζοσπαστική αριστερά δεν είναι αυτή που κάνει μόνο αντιπολίτευση αλλά, είναι αυτή η οποία επεξεργάζεται αλλαγές, μεταρρυθμίσεις που κάνουν τη ζωή των πολιτών καλύτερη. Ένα τέτοιο κόμμα λοιπόν ανήκει στη ριζοσπαστική αριστερά και θέλουμε να την εμπλουτίζει. Επιτρέψτε μου να πω ότι οι ταμπέλες στα κόμματα κάνουν πολλές φορές κακό. Το ζητούμενο είναι να μπορείς αυτήν την ταυτότητα να την επικαιροποιείς συνέχεια. Πρέπει να μπορείς να ανταποκρίνεσαι στις ανάγκες του σήμερα.

Τι σημαίνει σήμερα ριζοσπαστική αριστερά; Έδωσα κάποια στοιχεία. Ευρωπαϊκός χαρακτήρας, οικολογικός και μεταρρυθμιστικός χαρακτήρας και πάνω από όλα το στοιχείο της κοινωνικής δικαιοσύνης. Γιατί πιστεύω ότι αυτό είναι οι σοσιαλιστικές ιδέες και δεν έχουν σβήσει ποτέ αυτές οι αξίες.

Όπως είπαμε έχετε τον πολύ σημαντικό ρόλο του Προέδρου της Κοινοβουλευτικής Ομάδας της Αξιωματικής Αντιπολίτευσης. Ποια αξιολογείτε ως τα μεγαλύτερα προβλήματα της ελληνικής κοινωνίας, δηλαδή αυτά στα οποία εστιάζεστε με την αντιπολίτευσή σας;

Το καλοκαίρι φάνηκε ότι ένα από τα μεγάλα προβλήματα που ζήσαμε και αναδείχτηκε ήταν το ζήτημα της ασφάλειας. Προέκυψε από τις πυρκαγιές, από τις πλημμύρες. Το ζήτημα της πολιτικής προστασίας τίθεται με έντονο τρόπο, το οποίο συνδέεται και με την κλιματική κρίση. Η κλιματική αλλαγή δημιουργεί πλέον πολύ μεγάλες προκλήσεις που φαίνεται ότι χρειάζεται η πολιτεία να είναι ισχυρή για να μπορέσει να ανταποκριθεί και δυστυχώς, το καλοκαίρι, φάνηκε ότι η πολιτεία μας είναι αδύναμη, αθωράκιστη και απροετοίμαστη. Άρα ένα μεγάλο ζήτημα είναι η ανθεκτικότητα της κοινωνίας και της οικονομίας μπροστά στις φυσικές καταστροφές και στην κλιματική κρίση. Αυτό συνδέεται και με το ζήτημα της κλιματικής μετάβασης εν γένει, δηλαδή και με την κλιματική ουδετερότητα, γιατί και ο μετριασμός, η μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου είναι ένας πολύ σημαντικός στόχος που θα επηρεάσει έντονα όχι μόνο την κοινωνία και την οικονομία αλλά και θα μεταβάλλει τις κοινωνικές ανισότητες. Φοβάμαι ότι θα διευρύνει τις ανισότητες.

Τίθεται φυσικά πολύ έντονα και το θέμα της ειρήνης. Δεν είναι μόνο η Ουκρανία, δεν είναι η Γάζα. Όσα εξελίσσονται τις τελευταίες μέρες στη Γάζα είναι συνταρακτικά. Εκεί αμφισβητείται η ανθρωπότητα και όλοι απουσιάζουμε. Είναι πολύ ηχηρή η απουσία παγκόσμιων θεσμών αλλά και ηγετών, απουσιάζει μία ισχυρή φωνή υπέρ της ειρήνης. Έζησα χρόνια, όταν ήμουν φοιτητής, που το κίνημα της ειρήνης ήταν πολύ δυνατό. Είναι τεράστιο λάθος να το ξεχνάμε αυτό ως κοινωνία.

Το τρίτο το οποίο θα ήθελα να θέσω είναι το ζήτημα της ακρίβεια και της αδυναμίας πλέον των νοικοκυριών να επιβιώσουν. Εδώ υπάρχει ένα τεράστιο ζήτημα αισχροκέρδειας και του λεγόμενου πληθωρισμού απληστίας που βλέπουμε να πλήττει την Ελλάδα. Αυτό σημαίνει ότι δεν είναι μόνο εξωγενή τα αίτια της ακρίβειας και ότι το 50% του πληθωρισμού οφείλεται στα υπερκέρδη κάποιων επιχειρήσεων και όχι σε κόστη πρώτων υλών και της ενέργειας. Έχουμε δει ότι λίγες εταιρείες, οι εταιρίες ρεύματος, τα διυλιστήρια σωρεύουν υπερκέρδη, πολλά δισεκατομμύρια κερδών, τα οποία είναι άδικα κέρδη. Άρα έχουμε πληθωρισμό απληστίας, υπερκέρδη στην ενέργεια, ένα μεγάλο τραπεζικό κόστος στην αγορά. Γενικά τα νοικοκυριά και οι επιχειρήσεις πιέζονται έντονα από την ακρίβεια.

Επιτρέψτε μου να βάλω και το θέμα της δημοκρατίας. Υπάρχει ένα μεγάλο θέμα υποβάθμισης των δημοκρατικών δικαιωμάτων στην Ελλάδα. Το ζήτημα των παρακολουθήσεων, των υποκλοπών και το ζήτημα ελευθερίας και ανεξαρτησίας των Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης με προβληματίζουν πάρα πολύ και ως ενεργό πολίτη. Υπάρχει μεγάλη υποβάθμιση της δημοκρατίας, κάτι που δυστυχώς πλήττει και τις Ανεξάρτητες Αρχές. Αυτό είδαμε και με τις πρόσφατες κυβερνητικές παρεμβάσεις στο διορισμό των διοικήσεων των Ανεξάρτητων Αρχών. Υπάρχουν σοβαρά ζητήματα με τη λειτουργία της δημοκρατίας και του κράτους δικαίου στην Ελλάδα. Και επειδή θεωρώ ότι από τη δημοκρατία πρέπει να ξεκινήσουμε για να λύσουμε και το θέμα της ακρίβειας και της ασφάλειας. Νομίζω ότι πρέπει να κλείνουμε κάθε συζήτηση με το θέμα της δημοκρατίας γιατί, δυστυχώς στις τελευταίες εθνικές εκλογές είδαμε να εκλέγονται και σκοταδιστικά και ακροδεξιά ακόμα και νεοφασιστικά κόμματα και τέτοιες αντιλήψεις να εκφράζονται στη Βουλή. Αυτά νομίζω ότι είναι μεγάλα προβλήματα για την επόμενη μέρα.

Θεωρείτε ότι η κυβέρνηση κάνει τα στραβά μάτια στο θέμα της ακρίβειας; Δηλαδή δεν ελέγχει αρκετά..

Θα μου επιτρέψετε να πω ότι δεν κάνει απλά τα στραβά μάτια αλλά βάζει πλάτη στην αισχροκέρδεια. Ένα απλό παράδειγμα. Τα Ελληνικά Πετρέλαια είχαν κέρδη για το 2022 1,5 δισεκατομμύριο ευρώ, πολύ παραπάνω από τον μέσο όρο των κερδών των προηγούμενων ετών. Σημασία έχει ότι στο μετοχικό κεφάλαιο των Ελληνικών Πετρελαίων συμμετέχει το ελληνικό δημόσιο άρα, συμμετέχει η κυβέρνηση. Άρα είναι μέτοχος της εταιρείας και μάλιστα με μεγάλο ποσοστό 35% που αισχροκερδεί και ταυτόχρονα είναι η κυβέρνηση που δεν ελέγχει το περιθώριο διύλισης, δηλαδή το όριο των κερδών που μπορεί να βγάλει κάποιος σε δολάρια ανά βαρέλι. Άρα βάζει πλάτη δεν είναι απλά ότι δεν ελέγχει. Δεν είναι απλά ανεπαρκής αλλά είναι υπεύθυνη για την ακρίβεια. Ο κος Μητσοτάκης είναι υπεύθυνος για την αισχροκέρδεια. Το ίδιο μπορώ να πω και για το ρεύμα και για πολλά άλλα προϊόντα.

Για να μιλήσουμε και για κοινωνικά ζητήματα. Γάμος ομόφυλων ζευγαριών. Έχει έρθει στο προσκήνιο τον τελευταίο καιρό. Είναι μείζον ζήτημα για τον ΣΥΡΙΖΑ-ΠΣ; Και άμα φέρει η κυβέρνηση ένα τέτοιο σχέδιο νόμου θα το στηρίξετε;

Μα εμείς έχουμε φέρει ένα τέτοιο σχέδιο νόμου. Είναι πάρα πολύ απλή η απάντηση. Προφανώς και πρέπει να το φέρει. Και έχουμε ανοίξει εμείς πρώτοι αυτή τη συζήτηση. Γιατί είναι ένα χαρακτηριστικό του κράτους δικαίου της Ευρώπης και δεν είναι της Ελλάδας. Εμείς θέλουμε να γίνουμε Ευρώπη. Το πρόβλημα είναι ότι η κυβέρνηση μάς απομακρύνει από την Ευρώπη. Εμείς επιδιώκουμε τη σύγκλιση με την Ευρώπη σε όλα τα θέματα, και στα θέματα δημοκρατίας και στα θέματα των θεσμών και στα θέματα της οικονομίας και της πράσινης, αν θέλετε, πολιτικής. Είναι ένα βασικό δικαίωμα. Εμείς κάναμε αρκετές αλλαγές με το σύμφωνο συμβίωσης, της ταυτότητας φύλου, επειδή είχαμε μείνει πίσω ως χώρα και βλέπω την κυβέρνηση να κρύβεται. Δηλαδή και ο κος Μητσοτάκης “το λέει και το ξελέει” και αναρωτιέμαι γιατί. Δηλαδή αν ο κος Μητσοτάκης δεν μπορεί να λύσει τα προβλήματα μέσα στο κόμμα του για ποιο λόγο «φθείρει» την πολιτική κάνοντας εξαγγελίες που δεν υλοποιούνται; Το είχε πει στην πρώτη του παρουσία στη Διεθνή Έκθεση Θεσσαλονίκης το 2019 ότι τον ενδιαφέρει η επικοινωνία και όχι η ουσία. Και όχι μόνο το έχει πει αλλά το κάνει. Ειλικρινά αναρωτιέμαι πώς μπορούμε να αντιμετωπίσουμε τη φθορά της πολιτικής που προκαλείται από την αναξιοπιστία των λόγων έναντι των έργων.

Και για εσάς ο γάμος και η υιοθεσία πηγαίνουν χέρι-χέρι έτσι;

Κοιτάξτε αυτά τα ζητήματα είναι λυμένα στις ευρωπαϊκές χώρες και στις ΗΠΑ. Εμείς θέλουμε να αξιοποιούμε τα καλά παραδείγματα. Δεν υπάρχει κάποια ιδεοληψία σε αυτό, είναι ζητήματα του ευρωπαϊκού κράτους δικαίου.

Ένα άλλο ζήτημα που έχει ανοίξει είναι και τα ιδιωτικά πανεπιστήμια. Δηλαδή η αναθεώρηση του άρθρου 16 που ετοιμάζει σιγά σιγά η κυβέρνηση. Η θέση του ΣΥΡΙΖΑ-ΠΣ σε αυτό το ζήτημα ποια είναι;

Στη συζήτηση για τα ιδιωτικά πανεπιστήμια προσερχόμαστε με μία ταυτοτική μας θέση, ότι εμείς στηρίζουμε τα δημόσια πανεπιστήμια. Είναι ένα ταυτοτικό ζήτημα για τον ΣΥΡΙΖΑ-ΠΣ. Δεν μπορούμε δηλαδή να κάνουμε μία τέτοια συζήτηση αν δεν ξεκινάμε από το δημόσιο πανεπιστήμιο. Τι σημαίνει λοιπόν δημόσιο πανεπιστήμιο; Πρώτα από όλα σημαίνει δικαίωμα στην πρόοδο για όλα τα παιδιά, για όλους τους νέους και τις νέες. Ταυτόχρονα δεν μπορώ να υποτιμήσω ότι τα πανεπιστήμια είναι ο χώρος διακίνησης ιδεών, ιδεολογικής παραγωγής και παραγωγής επιστημονικής γνώσης. Αλλά πρέπει να ξεκινάμε από το βασικό: θα έχουμε ισχυρά δημόσια πανεπιστήμια για να διασφαλίσουμε ότι κάθε νέα και κάθε νέος θα έχει δικαίωμα στη μόρφωση, στη γνώση που θα είναι το εργαλείο της δικής του προόδου, να έχει δηλαδή ίσα δικαιώματα; Είναι δημοκρατία να έχεις πρόσβαση στη γνώση. Αυτό δεν εξασφαλίζεται, τα δημόσια πανεπιστήμια αποδυναμώνονται συνέχεια, με τη στελέχωση, τη χρηματοδότηση των πανεπιστημίων, με την ελάχιστη βάση εισαγωγής, με την πανεπιστημιακή αστυνομία, με την «αφυδάτωση» των πανεπιστημίων. Και πάντα με λανθασμένες επιλογές της κυβέρνησης που δίνουν ισοτιμίες και στα επαγγελματικά δικαιώματα. Άρα, ακόμη και ένα παιδί που καταφέρει να τα ξεπεράσει όλα αυτά, κάνει φροντιστήρια, είναι ικανός, -ή, σε κάθε περίπτωση και μπαίνει στο πανεπιστήμιο, ένα δημόσιο πανεπιστήμιο που θα έπρεπε να είναι πιο ισχυρό, πιο στελεχωμένο και με επαρκείς πόρους, και στο τέλος, με απόφαση της κ. Κεραμέως, να χάνει τα επαγγελματικά του δικαιώματα. Εδώ λοιπόν υπάρχει ένα ζήτημα.

Εμείς τη συζήτηση για τα ιδιωτικά πανεπιστήμια την κάνουμε ξεκινώντας με το ότι θέλουμε ισχυρά δημόσια πανεπιστήμια. Και επειδή η κυβέρνηση δεν θέλει ισχυρά δημόσια πανεπιστήμια, θέλει να ανοίξει μία κερκόπορτα σε αυτήν την κατεύθυνση. Άρα για το θέμα αυτό λέμε: Πρώτα θα έχουμε ισχυρά δημόσια πανεπιστήμια και μετά θα μιλήσουμε για ιδιωτικά πανεπιστήμια. Μετά μπορούμε να κάνουμε συνεργασίες με όλα τα πανεπιστήμια του εξωτερικού, ελεύθερη έρευνα, ελεύθερη πρόσβαση όχι ιδιωτικά μεταπτυχιακά, και τότε δεν θα υπάρχει καμία συζήτηση για ιδιωτικά πανεπιστήμια. Πρέπει να κάνουμε όμως τη συζήτηση για τα δημόσια πανεπιστήμια.

Με αφορμή τον δεύτερο γύρο των αυτοδιοικητικών εκλογών, είδαμε ότι η συνένωση των δυνάμεων ΣΥΡΙΖΑ και ΠΑΣΟΚ έφερε κάποιο αποτέλεσμα, με χαρακτηριστικότερο παράδειγμα τον Δήμο της Αθήνας και την Περιφέρεια Θεσσαλίας. Έχουμε ακούσει και φωνές που θέλουν πιο στενή συνεργασία του ΣΥΡΙΖΑ με το ΠΑΣΟΚ, έχουμε ακούσει ακόμη και για κοινά ψηφοδέλτια. Η θέση του ΣΥΡΙΖΑ ποια είναι;

Θα μου επιτρέψετε να σας πω ότι δεν είδαμε ακριβώς αυτό. Δεν είδαμε ένα καλό αποτέλεσμα από τη συνεργασία ΠΑΣΟΚ-ΚΙΝΑΛ με τον ΣΥΡΙΖΑ-ΠΣ. Είδαμε ότι, παρά τα αρνητικά αποτελέσματα και για τα δύο κόμματα από τις αυτοδιοικητικές εκλογές στον πρώτο γύρο, άνοιξε μία ρωγμή που η κοινωνία την έκανε ανατροπή. Και δεν κέρδισαν ο ΣΥΡΙΖΑ-ΠΣ και το ΠΑΣΟΚ-ΚΙΝΑΛ, έχασε ο κος Μητσοτάκης. Άρα η κοινωνία μάς είπε ότι ψάχνω να βρω λύσεις, ότι έχω αγωνία και ότι κάποιοι εκλεκτοί του κ. Μητσοτάκη είναι και ανεπαρκείς και δεν είναι αποδεκτοί από την κοινωνία. Δηλαδή ότι έλαβε τέτοιο ποσοστό ο κος Ζέρβας στη Θεσσαλονίκη και το ότι ο κος Μπακογιάννης έχασε παρότι είχε τόσο ισχυρό ποσοστό στον πρώτο γύρο δείχνει ότι το σύστημα εξουσίας αμφισβητείται πολύ εύκολα από την κοινωνία αρκεί να δώσεις στην κοινωνία διέξοδο. Να έχεις μία πρόταση. Ένα πρόσωπο που μπορεί να προσελκύσει και μία πολιτική ατζέντα. Άρα η κοινωνία είπε σε εμάς και στο ΠΑΣΟΚ-ΚΙΝΑΛ και στο ΚΚΕ σε ένα βαθμό, που έκανε τη λανθασμένη επιλογή του λευκού ή άκυρου, ότι θέλω να μού δώσεις λύσεις και εγώ αυτό το σύστημα εξουσίας, οικογενειοκρατίας, μιας και ο κος Μπακογιάννης είναι ανιψιός του κ. Μητσοτάκη, αμφισβητώ, θέλω και μπορώ να ανατρέψω αλλά, βρείτε μου δρόμους. Μάς έδωσε ευθύνες.

Εμείς είχαμε και ένα πολύ μεγάλο μειονέκτημα. Δεν είχαμε κάνει καλή προετοιμασία τέσσερα χρόνια και δεν είχαμε καλές παρουσίες, προτάσεις στην αυτοδιοίκηση.

Σχετικά με τις συνεργασίες εμείς είμαστε γενικά ανοιχτοί στις συνεργασίες, τόσο πολύ ώστε να ψηφίσουμε το νόμο για την απλή αναλογική. Ήμασταν κυβέρνηση και θα μπορούσαμε να εκμεταλλευτούμε, όπως κάνει η Νέα Δημοκρατία, τα κόλπα του εκλογικού νόμου για να πάμε σε ένα πλειοψηφικό σύστημα, για να «παίξουμε» παιχνίδι. Να σημειώσω ότι εμείς δεν πιστεύουμε ότι η πολιτική είναι τζογάρισμα, ότι είναι παιχνίδι η πολιτική γιατί, έτσι απαξιώνεται στον κόσμο. Και να πούμε ότι θα χρησιμοποιήσω το εκλογικό σύστημα για να έχω την εξουσία με αυτοδυναμία χωρίς να έχω την πλειοψηφία του λαού. Εμείς είπαμε όχι. Άρα συνεργασίες, άρα είμαστε υπέρ των συνεργασιών, των προοδευτικών συνεργασιών. Δεν είμαστε υπέρ συνεργασιών με τη Δεξιά ή με την Ακροδεξιά. Άρα, εμείς την κάναμε την πρόταση στο ΠΑΣΟΚ-ΚΙΝΑΛ επίσημα ψηφίζοντας την απλή αναλογική που δεν ψήφισε βέβαια τότε. Υπάρχουν πάρα πολλά πεδία συνεργασίας στην πολιτική. Και επειδή καμία φορά βλέπω το ΠΑΣΟΚ-ΚΙΝΑΛ να υιοθετεί μία στάση κομματικού εγωισμού, να το πω έτσι, ναι στη συνεργασία αλλά με τους δικούς μου “μπροστά”, λέω: πρέπει να υπάρχουν κοινές συνεργασίες σε πάρα πολλά κοινωνικά πεδία. Η αυτοδιοίκηση είναι ένα από αυτά, το κράτος δικαίου και τα δημοκρατικά δικαιώματα επίσης. Το πράσινο κίνημα, η οικολογία και το περιβάλλον, τα εργασιακά δικαιώματα ειδικά για τους νέους, τα δεκάωρα, οι υπερωρίες ρεπό, τα δεκατριάωρα που νομοθέτησε τώρα ο κος Γεωργιάδης, είναι πεδία συνεργασίας. Άρα τα συνδικάτα. Άρα υπάρχουν πολλά πεδία που μπορούμε να δοκιμαστούμε, δεν μιλάει κανείς για κοινά ψηφοδέλτια. Εμείς, έτσι όπως είναι τα πράγματα, λέμε ότι ο ΣΥΡΙΖΑ-ΠΣ πρέπει να δυναμώσει, για αυτό κάνουμε και το Συνέδριο της επανεκκίνησης γιατί πρέπει να διεκδικήσει την κυβερνητική εξουσία, γιατί έχουμε ολοκληρωμένο πρόγραμμα. Τα κρίνουν οι πολίτες όλα αυτά αλλά, ποτέ δεν είπαμε όχι σε συνεργασίες, για αυτό ψηφίσαμε την απλή αναλογική που την αρνήθηκε ο κος Ανδρουλάκης μέχρι και στις εκλογές.

Η απλή αναλογική φάνηκε ότι δεν πέτυχε και θεωρώ ότι η συζήτηση έχει κλείσει για τα επόμενα αρκετά χρόνια.

Ναι εντάξει, αυτό έχει καταγραφεί ως ιστορικό γεγονός, δύσκολα μπορεί να αλλάξει. Κατανοώ τους πολιτικούς συσχετισμούς και τους κινδύνους μιας έλλειψης ισορροπίας του πολιτικού συστήματος, δεν μπορώ παρά να λέω, ως ενεργός πολίτης και ως επιστήμονας, ότι σέβομαι τις χώρες που έχουν απλή αναλογική και σέβομαι επίσης ότι η ψήφος η δική σας πρέπει να έχει την ίδια βαρύτητα με την ψήφο τη δική μου. Δεν μπορώ να κάνω πίσω από τα αξιακά μου ζητήματα.

Γοητεύομαι, μου αρέσει, αλλά και στεναχωριέμαι όταν βλέπω χώρες, περιφέρειες και δήμους να έχουν απλή αναλογική και εμείς δεν μπορούμε να έχουμε. Σε κάθε περίπτωση καταλαβαίνω ότι η απλή αναλογική δεν είναι τώρα στην ατζέντα.

Δεν γίνεται να μη συζητήσουμε για τις εξελίξεις στη Μέση Ανατολή. Για τη σύρραξη Ισραήλ-Παλαιστίνης που βλέπουμε τις τελευταίες ημέρες. Η θέση του ΣΥΡΙΖΑ ποια είναι σε σχέση με τη στάση της Ελλάδας σε αυτές τις διεθνείς εξελίξεις;

Ας δούμε λοιπόν τι γίνεται στη Μέση Ανατολή και ποια θα έπρεπε να είναι η στάση της Ελλάδας. Αυτό που συμβαίνει στη Γάζα είναι απάνθρωπο. Είναι μία ακραία ανθρωπιστική κρίση. Ως εκ τούτου, πριν αναλύσουμε τις αιτίες, πρέπει να πούμε ότι θα έπρεπε ο ΟΗΕ και η Ευρώπη να είναι εκεί για να σταματήσουν την ανθρωπιστική κρίση, κάτι που δεν έγινε ούτε στην Ουκρανία. Στην Ουκρανία ίσως σε κάποιο σημείο να έκαναν κάποιες επεμβάσεις ευρωπαίοι ηγέτες αλλά και πάλι δεν έκλεισαν το μέτωπο. Εδώ λοιπόν έχουμε μία ανθρωπιστική κρίση η οποία μπορεί να εξελιχθεί σε μία εκτεταμένη σύρραξη. Σε επίπεδο πραγματικών γεγονότων είχαμε μία καταδικαστέα τρομοκρατική επίθεση της Χαμάς και μάλιστα σε άμαχους, νεολαίους. Τραγικό.

Πρόκειται για μία περιοχή η οποία αντιμετωπίζει εδώ και πάρα πολλά χρόνια πολλές προκλήσεις και προβλήματα, υπάρχει οξύτατη αδικία που δεν δικαιολογεί όμως την τρομοκρατική επίθεση της Χαμάς. Πρέπει να είμαστε ξεκάθαροι. Δεν μπορεί να υπάρξει δικαιολογία για όλα αυτά. Έχουμε πάρα πολλά αίτια που έχουν οδηγήσει σε αδιέξοδα και μία τρομοκρατική επίθεση της Χαμάς που προκάλεσε μία αντεπίθεση από το κράτος του Ισραήλ, η οποία πλήττει αμάχους.

Σε μία συζήτηση που είχα εχθές με έναν σύντροφό μου με μεγάλη εμπειρία στα κινήματα ειρήνης, ίσως είναι από τους ανθρώπους με τους οποίους αξίζει να συζητήσετε, ο Πάνος Τριγάζης, μού ανέφερε μία ρήση του Μάρτιν Λούθερ Κίνγκ που έλεγε ότι: “η αρχή οφθαλμός έναντι οφθαλμού μάς κάνει όλους τυφλούς, δεν οδηγεί πουθενά”. Δυστυχώς αυτό συμβαίνει.

Το μόνο που μπορούμε να κάνουμε είναι να ασκήσουμε πίεση για να υπάρξει μία έντονη ειρηνευτική παρέμβαση για την κατάπαυση του πυρός και την σωτηρία των αμάχων. Δεν υποτιμώ τα εγκλήματα πολέμου που διαπράττονται στην περιοχή. Είναι τραγικό, δεν μπορεί η συζήτηση να γίνεται για εμπειρογνώμονες για να μάς πει ποιος βομβάρδισε το νοσοκομείο στη Γάζα. Θεωρώ ότι αυτό που γίνεται στη Γάζα δείχνει ότι η ανθρωπότητα έχει αποτύχει. Από την κυβέρνηση θα περίμενα μία πιο ολοκληρωμένη τοποθέτηση, οι αρχικές της αντιδράσεις είχαν μία μονομέρεια. Θεωρώ ότι και οι ΗΠΑ και η Ευρώπη και η Ελλάδα είχαν μία μονομέρεια στη στάση τους. Σε κάθε περίπτωση δεν είναι στην κατεύθυνση της ειρήνης. Πάνω από όλα πρέπει να σταματήσουμε τη σύρραξη και να σώσουμε τους αμάχους.

 

Η θέση του ΣΥΡΙΖΑ για το παλαιστινιακό έχει αλλάξει; Γιατί θυμάμαι ότι, πριν γίνει κυβέρνηση ο ΣΥΡΙΖΑ, είχε μία αρκετά φιλική στάση προς την Παλαιστίνη και όταν έγινε κυβέρνηση επιδίωξε μία στενή συνεργασία με το Ισραήλ.

Η θέση του ΣΥΡΙΖΑ για το παλαιστινιακό είναι σταθερή και αμετάβλητη, συμπίπτει με τη θέση που έχει ο ΟΗΕ, για δύο κράτη με βάση τα σύνορα του 1967 και με έδρα του Παλαιστινιακού κράτους τη Δυτική Ιερουσαλήμ. Αυτό δεν έχει αλλάξει, είναι η θέση του ΣΥΡΙΖΑ και πάρα πολλές φορές τα καραβάνια αλληλεγγύης και οι αποστολές ειρήνης είχαν στόχο ακριβώς αυτό. Επειδή και εγώ προσωπικά έχω πάει σε αποστολή στο Ισραήλ όταν κάναμε τις τριμερείς συναντήσεις με τον Πρωθυπουργό του Ισραήλ, όπου συμμετείχα, πάντα από τη μεριά του ΣΥΡΙΖΑ, ως κυβέρνησης τότε, ο Αλέξης Τσίπρας εξέφραζε αυτό ακριβώς. Εμείς θέλουμε μία λύση ειρήνης που ανταποκρίνεται στα δικαιώματα των ανθρώπων.

Ακούμε κυρίως εκ μέρους της κυβέρνησης ότι το εθνικό συμφέρον είναι μαζί με το Ισραήλ. Τίθεται για εσάς σύγκρουση εθνικού συμφέροντος και ηθικής;

Θα μπορούσε αυτό να είναι το θέμα μίας μεγάλης συζήτησης αλλά, στην συγκεκριμένη περίπτωση δεν υπάρχει σύγκρουση. Το εθνικό μας συμφέρον αλλά και η ηθική απάντηση είναι να μην υπάρχει σύρραξη στη Μέση Ανατολή. Αν κάποιος τροφοδοτεί την ένταση, με οποιοδήποτε τρόπο, ακόμα και με τη στήριξη μίας πολεμικής αποστολής, στρατιωτικού υλικού, το ίδιο που συνέβη και στην Ουκρανία, δημιουργεί κινδύνους. Εμείς θεωρούμε ότι η Ελλάδα πρέπει να ισχυροποιήσει τον δικό της αυτόνομο διπλωματικό ρόλο και λόγο γιατί δεν πρέπει να είμαστε προκεχωρημένο φυλάκιο κάποιου άλλου. Άρα εδώ πιστεύω ότι η ηθική ταυτίζεται με το συμφέρον της Ελλάδας. Η ηθική είναι η προστασία της ζωής, το εθνικό συμφέρον είναι η ειρήνη, είναι ξεκάθαρο αυτό.

Είδαμε σε κεντρικό πολιτικό επίπεδο ότι η αριστερά υπέστη διαδοχικές ήττες, ίσως με μία εξαίρεση την τελευταία Κυριακή των αυτοδιοικητικών εκλογών, (παρέμβαση Σ. Φάμελλου: εκεί υπήρξε ρωγμή και ανατροπή από την κοινωνία. Δημιουργούνται ευθύνες και δυνατότητες για την Αριστερά) (συνεχίζει η ερώτηση) έχει ηττηθεί η καθαυτό αριστερά στην ελληνική κοινωνία πιστεύετε;

Η λέξη ήττα είναι μία πάρα πολύ βαριά λέξη. Εγώ θεωρώ ότι υπήρξε και υπάρχει ένα μεγάλο έλλειμμα εμπιστοσύνης των πολιτών έναντι της πρότασης του ΣΥΡΙΖΑ-ΠΣ. Θυμάστε όταν ο κος Μητσοτάκης προχώρησε σε βήματα για την ιδιωτικοποίηση του νερού. Τότε για παράδειγμα είχαν κατέβει δεκάδες χιλιάδες άνθρωποι, και νέοι και νέες στην Αριστοτέλους στη Θεσσαλονίκη. Ένα συνταρακτικό γεγονός που αποτέλεσε μία σημαντική ψηφίδα στην πολιτική εξέλιξη του ζητήματος. Αυτό έδειξε ότι το κίνημα για τη μη ιδιωτικοποίηση του νερού είναι ισχυρό. Άρα δεν είναι απαξιωμένη ως προοδευτική ή αριστερή ιδέα. Γενικά όμως οι συντηρητικές ιδέες επιτίθενται. Το αποτέλεσμα των εκλογών δείχνει μία συντηρητικοποίηση όσον αφορά στην ψήφο. Στο επίπεδο όμως των αξιών πρέπει να το ξανασυζητήσουμε. Υπάρχουν κίνδυνοι όπως σας είπα νωρίτερα. Σκοταδιστικές απόψεις που αμφισβητούν το δικαίωμα των γυναικών στην άμβλωση, αν είναι δυνατόν από κόμμα που είναι στη Βουλή. Υπάρχουν νεοφασιστικές ιδέες. Υποψήφιος για δήμαρχος Αθηναίων αρχηγός ναζιστικής- εγκληματικής οργάνωσης. Μάς ανησυχούν όλα αυτά. Επειδή ανησυχούμε ιδιαίτερα για την κίνδυνο υποχώρησης των αριστερών και προοδευτικών ιδεών, η οποία εκφράζεται στο αποτέλεσμα των εκλογών, άρα υπάρχει και στο κοινωνικό επίπεδο, πριν φτάσουμε να μιλάμε για ήττα πρέπει να μιλήσουμε για μία δημοκρατική αντεπίθεση, με ειρηνικούς φυσικά όρους.

Αυτό σημαίνει ότι τα αριστερά κόμματα, και ο ΣΥΡΙΖΑ-ΠΣ, να μιλήσουν για βασικές δημοκρατικές αξίες. Το θέμα της ειρήνης, το θέμα του πολιτισμού γιατί και εκεί έχουμε μεγάλες υποχωρήσεις, του κράτους δικαίου, των Ανεξάρτητων Αρχών, τα θέματα δημοκρατίας, δικαιωμάτων, ταυτότητας, είναι θέματα που πρέπει να μπουν ξανά στην ατζέντα. Νομίζω ότι είναι πολύ σημαντικό οι αξίες αυτές να μπουν ξανά στην ατζέντα. Και εδώ ο ρόλος σας είναι πολύ σημαντικός. Σημασία έχει τι θα κάνουν οι νέοι άνθρωποι. Εμείς συμβάλλουμε στη συζήτηση. Ελπίζουμε ότι το μέλλον θα είναι δημοκρατικό και προοδευτικό.