Το θέμα της έκθεσης είναι «Ατμοσφαιρική Ρύπανση στο Αστικό Περιβάλλον». Σύμφωνα με στατιστικές του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας, το 6,7% των θανάτων παγκοσμίως οφείλονται στην ατμοσφαιρική ρύπανση. Στην Αττική το πρόβλημα της ατμοσφαιρικής ρύπανσης παρουσιαζόταν έντονα ήδη από τη δεκαετία του ‘80, τότε που υπήρχε το κίτρινο νέφος και οξείδια του αζώτου, λόγω κυρίως μηχανών εσωτερικής καύσης των αυτοκινήτων. Τότε έκαναν για πρώτη φορά εμφάνιση μέτρα αντιμετώπισης του νέφους, όπως η απαγόρευση της πετρελαιοκίνησης, η εισαγωγή μικρού και μεγάλου Δακτυλίου, μέτρα για την ρυπαντική τεχνολογία σε βιομηχανίες και άλλα.
Πρόσφατα, απασχόλησε εκ νέου το θέμα με ιδιαίτερη ένταση το 2012 λόγω της οικονομικής κρίσης και της αύξησης της τιμής του πετρελαίου, η ανεξέλεγκτη καύση ξύλων και άλλων υλικών. Υπήρξε έτσι ανησυχητική αύξηση της ρύπανσης στην ατμόσφαιρα του λεκανοπεδίου της Αττικής, της λεγόμενης «αιθαλομίχλης».
Επίσης, αναφερόμαστε στα μικροσωματίδια PM10 και PM2,5, τα οποία, μπορούν να προκαλέσουν και κλιματικές αλλαγές σύμφωνα με τον ΟΗΕ και τη διακυβερνητική του ΟΗΕ, καθώς και να προωθήσουν τροπική ζώνη προς βορά, εκτός των άλλων βλαβών στη βιοποικιλότητα, την υγεία, που είναι γνωστά προβλήματα.
Ακολουθεί παρακάτω ένα κομμάτι που έχει να κάνει με τη διοίκηση και με το ποια Υπουργεία εμπλέκονται στη διαδικασία διαχείρισης και αντιμετώπισης της ατμοσφαιρικής ρύπανσης. Εδώ, αναφέρονται Οδηγίες, όπως η 50/2008 που έχει ενσωματωθεί στο εθνικό δίκαιο και η ΚΥΑ 14122 που εκδόθηκε το 2011. Υπάρχουν Οδηγίες από την Ευρωπαϊκή Κοινότητα που αφορούν συγκεκριμένους ρύπους, Αρσενικό, Κάδμιο, Υδράργυρο, Νικέλιο, πολυκυκλικούς αρωματικούς υδρογονάνθρακες.
Οδηγία που έχει ενσωματωθεί στο Ελληνικό Δίκαιο. Εδώ, αναφέρουμε το Υπουργείο Υγείας που έχει την αρμοδιότητα καθορισμού των ορίων της ατμόσφαιρας και η θέσπιση οριακών τιμών για κάθε ρύπο, αποτελεί πάγια αρμοδιότητα του Υπουργείου Υγείας, γιατί από την υπέρβαση αυτού του ορίου ή όχι, εξαρτάται εάν θα έχει επιπτώσεις στη Δημόσια Υγεία. Από κει και πέρα βέβαια, έχουμε καθοριστικό ρόλο στο Υπουργείο Περιβάλλοντος και στις Περιφέρειες και στις αρμόδιες Διευθύνσεις Υγείας των Περιφερειών, που δίνουν οδηγίες για την ενημέρωση του κοινού, σε περίπτωση που έχουμε υπερβάσεις.
Θα ήθελα να αναφερθώ και αυτό είναι σημαντικό, για την παρακολούθηση της ατμοσφαιρικής ρύπανσης, τη διαχείριση του προβλήματος, τη λήψη μέτρων προστασίας, σημαντικό ρόλο έχουν οι μετρήσεις της ατμοσφαιρικής ρύπανσης. Η εθνική αλλά και η ευρωπαϊκή νομοθεσία, θέτουν σαν υποχρέωση τη λειτουργία δικτύου σταθμών μέτρησης της ατμοσφαιρικής ρύπανσης. Το εθνικό δίκτυο παρακολούθησης της ατμοσφαιρικής ρύπανσης, λειτουργεί από το 2000 γι' αυτό το σκοπό. Σε αυτό περιλαμβάνονται αναβαθμισμένοι σταθμοί του λεκανοπεδίου των Αθηνών και άλλων πόλεων, που ήδη λειτουργούσαν, καθώς και νέοι σταθμοί σε μεγάλες πόλεις. Η αρμοδιότητα για τις μετρήσεις του δικτύου μοιράζονται ανάμεσα στο Υπουργείο Περιβάλλοντος για τους σταθμούς της Αττικής, στις αποκεντρωμένες Διοικήσεις και Περιφέρειες της χώρας για τους υπόλοιπους. Στο ΥΠΕΝ λοιπόν, λειτουργεί ακόμα ένα εργαστήριο διαπίστευσης, το οποίο έχει πάρει διαπίστευση κατά ΑΙΖΟ 17025 για δύο διακριβώσεις. Διακρίβωση θειαλών αερίων ρύπων γνωστής συγκέντρωσης και διακρίβωση ροών βαθμονομητών και δύο δοκιμών για όζον και για ζύγιση μικροσωματιδίων ΡΝ 10, με στόχο την αξιοπιστία κρίσεων του εθνικού δικτύου παρακολούθησης της ατμοσφαιρικής ρύπανσης (ΕΔΠΑ). Πρόκειται λοιπόν, για ένα διαπιστευμένο εργαστήριο, μοναδικό στην Ελλάδα, σύγχρονων προδιαγραφών και πολλών δυνατοτήτων. Θα έλεγε λοιπόν κανείς, βρισκόμαστε σε ένα ικανοποιητικό επίπεδο στη χώρα.
Το ΥΠΕΝ, έχει την αρμοδιότητα κατάρτισης υλοποίησης προγραμμάτων μέτρησης, καταγραφής και αξιολόγησης των επιπέδων ρύπανσης, την εκτίμηση της ποιότητας του ατμοσφαιρικού αέρα, την εποπτεία λειτουργίας του εθνικού δικτύου παρακολούθησης της ατμοσφαιρικής ρύπανσης, την εγκατάσταση και λειτουργία σταθμών μόνον μέσα στα όρια Αττικής και για τον σταθμό υποβάθρου για διασυνοριακή ρύπανση, που είναι στην Αλίαρτο, την διασφάλιση της αξιοπιστίας μετρήσεων του εθνικού δικτύου, τη σύνταξη και αποστολή Εκθέσεων και Αναφορών προς τα όργανα της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Περιβάλλοντος, την εισήγηση για ενημέρωση του κοινού για λήψη έκτακτων μέτρων, μόνο για την περιφέρεια της Αττικής.
Οι Περιφέρειες, έχουν αρμοδιότητα για την εγκατάσταση λειτουργίας συντήρησης των σταθμών μέτρησης και για την ενημέρωση του κοινού και τη λήψη έκτακτων μέτρων, πλην Αττικής, όπως είπα και πριν. Από όλες αυτές οι αρμοδιότητες, υπάγονται στο Υπουργείο Περιβάλλοντος και Ενέργειας. Το Υπουργείο Περιβάλλοντος, λειτουργεί τους 14 σταθμούς που βρίσκονται μέσα στην Περιφέρεια Αττικής, όπως είπαμε, το σταθμό της Αλιάρτου για τη διασυνοριακή ρύπανση, αλλά οι Περιφέρειες λειτουργούν αντίστοιχους 12 περιφερειακούς σταθμούς. Έχουμε 7 στην κεντρική Μακεδονία, που βρίσκονται στην ευρύτερη περιοχή της Θεσσαλονίκης. Στην Περιφέρεια δυτικής Ελλάδας, δύο θέσεις που βρίσκονται στην Πάτρα. Στη Θεσσαλία δύο θέσεις, μια στον Βόλο και μία στη Λάρισα. Στην Περιφέρεια Ηπείρου μια θέση στα Ιωάννινα.
Την περίοδο αυτή, υλοποιείται έργο αναβάθμισης εκσυγχρονισμού επέκτασης του εθνικού δικτύου παρακολούθησης ατμοσφαιρικής ρύπανσης, με συνολικό προϋπολογισμό 3 εκατομμύρια 700 χιλιάδες ευρώ.
Ακολουθεί επιστημονική έρευνα. Διαπιστώσεις. Άλλο κεφάλαιο που αναφέρονται κάποια στοιχεία, πιο επιστημονικά και ακολουθεί μετά, επιτρέψτε μου να διαβάσω επιγραμματικά, κάποιες προτάσεις και κάποια μέτρα προστασίας που πρέπει να ληφθούν. Η Πολιτεία έχει την υποχρέωση να λαμβάνει τα προβλήματα και να μην αρκείται σε συστάσεις αποφυγής, μετακίνησης ή παράκλησης, να μην ανάβουν οι κάτοικοι τζάκια. Πρέπει να λυθεί πρωτίστως το πρόβλημα στην πηγή.
Θα πρέπει να προωθηθεί επέκταση του δικτύου φυσικού αερίου. Να επεκταθεί η τηλεθέρμανση, αξιοποίηση της καύσης μεγάλων εργοστασίων της ΔΕΗ, δημιουργία πρασίνων πυρήνων στις πόλεις και ενίσχυση του περιαστικού πράσινου.
Η Γενική Διεύθυνση Οδικής Ασφάλειας στο Υπουργείο Υποδομών προωθεί νομοθετικές και κανονιστικές πρωτοβουλίες που αφορούν στο χρήστη της οδού στο όχημα, στις εγκαταστάσεις εξυπηρέτησης των οχημάτων. Διαχρονική προσπάθεια ανάπτυξης μέσων σταθερής τροχιάς, τεχνολογία οχημάτων, μείωση των φαινομένων ρύπανσης στον αστικό ιστό, θέσπιση ορίου εκπομπών για μετρήσεις με διαδικασίες δοκιμής σε πραγματικές συνθήκες οδήγησης, οικονομικά κίνητρα αγοράς οχημάτων τελευταίας τεχνολογίας σε συνεργασία με το Υπουργείο Οικονομικών, τεχνικός έλεγχος κυκλοφορούντων οχημάτων. Ανάπτυξη υποδομών για την προώθηση της ηλεκτροκίνησης οχημάτων στην ανάπτυξη υποδομών για την προώθηση κίνησης οχημάτων με κινητήρες υγραερίου LPG και πεπιεσμένου φυσικού αερίου, ανάπτυξη και προώθηση συνεργείων και τεχνητών αερίων καυσίμων LPG. Βιώσιμη αστική κινητικότητα, κάποια μέτρα συμμετοχής σε ευρωπαϊκά προγράμματα, προώθησης νέων τεχνολογιών στα οχήματα στο μέλλον - οχήματα χωρίς οδηγό - η περίπτωση των Τρικάλων.
Το Υπουργείο στάθηκε αρωγός στην προσπάθεια αυτή. Εισήγαγε για πρώτη φορά διατάξεις που συμπληρώνουν την εθνική νομοθεσία Κώδικα Οδικής Κυκλοφορίας και τη Διεθνή Σύμβαση της Βιέννης για την πιλοτική κυκλοφορία οχήματος χωρίς οδηγό και καθόρισε τους όρους, τις προϋποθέσεις, σε πιλοτική κυκλοφορία λεωφορείου αστικού τύπου χωρίς οδηγό, έτσι ώστε να διασφαλιστεί η ασφαλής κυκλοφορία του και η ομαλή συνύπαρξη με τους λοιπούς χρήστες της οδού. Ενθάρρυνση χρήσεως ποδηλάτων στον αστικό ιστό των πόλεων. Οικολογική οδήγηση για την αντιμετώπιση ατμοσφαιρικής ρύπανσης από βιομηχανικές μονάδες - απαιτείται συντονισμένη προληπτική και κατασταλτική δράση αρμόδιων εμπλεκόμενων υπηρεσιών των κεντρικών και των περιφερικών. Έλεγχοι τυχόν υπέρβασης ορίων ρύπων από βιομηχανικές μονάδες και συνακόλουθα συστηματική και όχι αποσπασματική επιβολή κυρώσεων.
Εγκατάσταση και λειτουργία σταθμών μέτρησης ποιότητας της ατμόσφαιρας με ορθολογική χωροθέτηση τους σε επίπεδο περιφερειακής ενότητας υπό την εποπτεία της περιφερειακής αυτοδιοίκησης. Ειδικά στην περίπτωση της ΔΕΗ, η χορήγηση άδειας λειτουργίας του σταθμού θα πρέπει να γίνεται με την έκδοση ατομικής διοικητικής πράξης και για κάθε ομάδα χωριστά και όχι με νομοθετική ρύθμιση και σε κάθε περίπτωση θα πρέπει πριν τη χορήγηση άδειας λειτουργίας να έχουν εγκριθεί περιβαλλοντικοί όροι, οι οποίοι θα πρέπει να συμβαδίζουν με τις απαιτήσεις της Κοινοτικής νομοθεσίας και τις βέλτιστες διαθέσιμες τεχνικές για τα όρια εκπομπής ρύπων.
Έκτο, αναβάθμιση σταθμών μέτρησης ποιότητας ατμόσφαιρας, ενίσχυσής τους με αναλυτές μέτρησης και άλλων ρύπων σύμφωνα με τις απαιτήσεις της νομοθεσίας. Οι Περιφέρειες θα πρέπει να αποκτήσουν τα αναγκαία μέσα για την άσκηση των αρμοδιοτήτων τους, να εξεταστούν ενδεικτικά μέσα μέτρησης, για παράδειγμα κινητές μονάδες με συνδρομή του Υπουργείου ή τυχόν άλλων ερευνητικών φορέων, ώστε να υπάρχει επάρκεια μετρήσεων.
Ενθάρρυνση της χρήσης φυσικού αερίου, κύριας ως καύσιμο στις κεντρικές θερμάνσεις, διεύρυνση της διείσδυσής του και σε πόλεις που μέχρι σήμερα δεν έχουν δίκτυο φυσικού αερίου. Αξιοποίηση του καινούργιου εργαστηρίου του Υπουργείου Περιβάλλοντος, ώστε να διευρυνθεί η μετρητική υποδομή και να ενισχυθεί ο επιτελικός χαρακτήρας, να αναβαθμιστεί η έκδοση αναφορών και εκθέσεων και να αξιοποιηθεί η τεχνογνωσία που έχει αποκτηθεί από τις υπηρεσίες του Υπουργείου. Να αναπτυχθεί η συνεργασία με τα ερευνητικά ιδρύματα ΑΕΙ.
Ένατο, να μελετηθεί η φέρουσα ικανότητα του Θριάσιου Πεδίου, να γίνει απογραφή βιομηχανικών και άλλων εκπομπών ατμοσφαιρικών ρύπων και η χαρτογράφηση αυτών, εντός του Θριασίου Πεδίου. Να αλλάξει η οπτική γωνία με την οποία η ελληνική πολιτεία βλέπει το Θριάσιο Πεδίο, δεκαετίες τώρα, να σκύψει στα προβλήματά του, να θεσπίσει τον περιβαλλοντικό έλεγχο και να χαράξει πολιτικές βελτίωσης της υφιστάμενης κατάστασης.
Αυστηρό έλεγχο στην ποιότητα καυσίμων που χρησιμοποιούνται σε ορισμένες βιομηχανίες εναλλακτικών καυσίμων που χρησιμοποιούνται σε ορισμένες βιομηχανίες, υιοθεσία αυστηρών προτύπων και αντιρρυπαντικής τεχνολογίας για τον έλεγχο των καυσαερίων τους. Αυστηρότερος έλεγχος των οχημάτων και ενθάρρυνση εναλλακτικών μορφών μετακίνησης, ενημέρωση του πολίτη, ώστε να μπορεί να ασκεί τα περιβαλλοντικά του δικαιώματα. Σε αυτό το πλαίσιο εκφράστηκε προβληματισμός για την απαίτηση καταβολής παραβόλου από τον καταγγέλλοντα για διενέργεια ελέγχου από τη διοίκηση οποιασδήποτε δραστηριότητας σε περίπτωση παραβίασης των σχετικών διατάξεων, καθώς και αυτών που αφορούν στην προστασία του περιβάλλοντος. Υλοποίηση έργου στο ΕΣΠΑ μεγάλου οικονομικού μεγέθους, δηλαδή της τάξης των 3.700.000, που έχει ως στόχο την αναβάθμιση, τον εκσυγχρονισμό, την επέκταση του δικτύου μέτρησης της ατμοσφαιρικής ρύπανσης. Τα κύρια προβλήματα αφορούν στο περιφερειακό δίκτυο. Αυτή τη στιγμή η μη συνολική υλοποίηση του έργου και το υπολειπόμενο κομμάτι προς υλοποίηση του έργου αφορά στη συμπλήρωση του δικτύου των περιφερειών.
14. Κίνηση διαδικασιών για απόσπαση υπαλλήλων με σκοπό τη δημιουργία στην περιφέρεια ενός μηχανισμού τεχνογνωσίας, για τις ανάγκες τουλάχιστον των μετρήσεων.
15. Διοργάνωση συζητήσεων σε θέματα ηλεκτρομαγνητικής ακτινοβολίας και ηχορύπανσης. Η χρονική συγκυρία είναι πολύ καλή, γιατί έχει παραδοθεί το σύνολο των μελετών, με σχέδια δράσης και στρατηγικούς χάρτες θορύβου. Πολύ σύντομα θα βρισκόμαστε στη φάση της προσπάθειας να ξεκινήσουμε διαδικασίες για να θεσμοθετηθούν όλα αυτά, όπως τα προβλέπει η σχετική ΚΥΑ.
16. Εφαρμογή των ελέγχων, που απορρέουν από τις κανονιστικές διατάξεις για τον έλεγχο της ποιότητας της βιομάζας.
17. Ορθολογική διαχείριση απορριμμάτων. Έχουν γίνει σημαντικά βήματα από την πολιτεία το τελευταίο καιρό.
18. Ανάπτυξη των μέσων μαζικής μεταφοράς και αλλαγή καυσίμου, με αναθεώρηση του καθεστώτος του πράσινου δακτυλίου και επαναφορά της απαγόρευσης της ελεύθερης πετρελαιοκίνησης στα μεγάλα αστικά κέντρα Αθήνας και Θεσσαλονίκης και με βάση τις τελευταίες εξελίξεις που υπάρχουν, σχετικά με τις τεχνολογίες EURO5.