Γενικά

Το θέμα του εθνικού φυτογενετικού υλικού και της διαχείρισής του είναι πολυδιάστατο και με σημαντικές επιπτώσεις σε όλο το φάσμα της πρωτογενούς παραγωγής και της αγροτικής βιοποικιλότητας. Υπάρχουν σημαντικά προβλήματα στους τομείς της καταγραφής, διαχείρισης και αξιοποίησης του φυτικού γενετικού υλικού, όπως ανάγκη χάραξης σύγχρονης ολοκληρωμένης εθνικής στρατηγικής και εξασφάλισης των μέσων υλοποίησης τους, ανυπαρξία ή υπολειτουργία δομών, ελλείψεις, αντιφάσεις και πολυπλοκότητα στη νομοθεσία (εθνική και απορρέουσα από την Ευρωπαϊκή νομοθεσία) και πολυδιάσπαση αρμοδιοτήτων. Επιπλέον υπάρχουν αντίστοιχα προβλήματα στο επίπεδο της παραγωγής όπως, δυσκολίες εγχώριας παραγωγής φυτοπολλαπλασιαστικού υλικού και αξιοποίησης του υπάρχοντος από τους αγρότες, σημαντικά ελλείμματα στο ισοζύγιο εισαγωγών εξαγωγών των αγροτικών προϊόντων κ.ά.

Το Τμήμα Περιβάλλοντος σε συνεργασία με το Τμήμα Αγροτικής Ανάπτυξης της ΚΕ του ΣΥΡΙΖΑ εκτίμησαν ότι υπάρχουν ανάγκες αναθεώρησης και αναδιοργάνωσης των διαδικασιών που προαναφέρθηκαν με κριτήρια τον εκδημοκρατισμό, τη συμμετοχή των άμεσα ενδιαφερόμενων αγροτών και σχετικών επιστημονικών φορέων με σκοπό την προστασία και ορθολογική διαχείριση των εθνικών φυτογενετικών πόρων ώστε να ενισχυθεί η συμβολή τους στην πρωτογενή παραγωγή και συνολικά στην οικονομία.

Ως εκ τούτων, τα δύο τμήματα προκάλεσαν συνάντηση όπου κλήθηκαν να εκφράσουν τις απόψεις τους στο θέμα ειδικοί από τους χώρους της παραγωγής, της έρευνας αλλά και των κοινωνικών κινημάτων. Αναπτύχθηκαν πολλά θέματα, αλλά αποτέλεσε κοινή διαπίστωση ότι λόγω του μεγέθους, της πολυπλοκότητας, και της σημασίας του αντικειμένου υπάρχει ανάγκη περαιτέρω και σε βάθος χρόνου επεξεργασιών και διαβουλεύσεων για την αντιμετώπιση των προβλημάτων.

Εντούτοις υπήρξαν και θέματα τα οποία κρίθηκαν επείγοντα και για τα οποία διαπιστώθηκε καθολική συμφωνία για την ανάγκη άμεσων ενεργειών και παρεμβάσεων.

Κατ' αρχήν σημείο συμφωνίας αποτέλεσε η διαπίστωση ότι τα θέματα, δεδομένου του εθνικού και διεθνούς θεσμικού πλαισίου, είναι ιδιαιτέρως πολύπλοκα και κάθε παρέμβαση θα πρέπει να είναι εμπεριστατωμένη και σχεδιασμένη.

Ως προτεραιότητα θεωρήθηκε η ανάγκη διάκρισης του πλαισίου καταγραφών και διατήρησης από το αντίστοιχο του εμπορίου, αν και τα δύο πλαίσια δεν είναι τελείως ανεξάρτητα.

Το πρώτο πλαίσιο αφορά εθνικές διαδικασίες κατά βάση επιστημονικού-τεχνικού χαρακτήρα για τη διαμόρφωση ολοκληρωμένης δημόσιας υποδομής, συμπεριλαμβανομένου του ανθρώπινου δυναμικού, για την καταγραφή και διατήρηση του γενετικού υλικού της χώρας.

Το δεύτερο πλαίσιο (του εμπορίου) ρυθμίζει θέματα διάθεσης του παραπάνω υλικού προς ενδιαφερόμενους (αγρότες, βελτιωτές, διατηρητές, εταιρείες εμπορίας) σύμφωνα με την εθνική και διεθνή νομοθεσία.

Επείγουσα ανάγκη και για τα δύο πλαίσια αποτελεί η ανασύσταση ή καλύτερα εκ νέου οργάνωση συμβουλευτικής ομάδας για θέματα αγροτικής ποικιλότητας με τη συμμετοχή υπηρεσιακών παραγόντων από τα δύο συναρμόδια υπουργεία (ΥΠΑΑΤ, ΥΠΕΝ) και εμπειρογνωμόνων του χώρου περιλαμβανομένων και των ΜΚΟ που δραστηριοποιούνται στο αντικείμενο.

Παράλληλα, η εξασφάλιση πόρων για την προστασία και διατήρηση της αγροτικής βιοποικιλότητας στη νέα προγραμματική περίοδο, είναι αναγκαία συνθήκη για την υλοποίηση των πολιτικών προστασίας και ανάδειξης της αγροτικής βιοποικιλότητας ως μοχλού για την παραγωγική ανασυγκρότηση της χώρας (ενεργοποίηση με βάση νέο νομοθετικό πλαίσιο της ΤΓΥ, υπομέτρο 10.1 ΠΑΑ κ.ά.).

Καταγραφές - Διατήρηση

Σε ότι αφορά στο πρώτο πλαίσιο προβάλει μία κατεπείγουσα ανάγκη, αλλά και σειρά άλλων στόχων με βραχυπρόθεσμο ή μεσοπρόθεσμο χαρακτήρα. Συνοπτικά αυτές είναι:

Ως βραχυπρόθεσμοι στόχοι θα πρέπει να τεθούν:

• Επείγουσα ανάγκη άμεσης στελέχωσης και λειτουργίας της υφιστάμενης εθνικής ΤΓΥ στη Θεσσαλονίκη με στόχο τη συστηματική καταγραφή και διατήρηση του συνόλου του φυτικού γενετικού υλικού της χώρας. Επίλυση της «διαφωνίας» μεταξύ ΥΠΑΑΤ και ΕΛΓΟ-Δήμητρα για τη άμεση μετεγκατάσταση και χρήση των κτιριακών εγκαταστάσεων της ΤΓΥ που έγιναν με δαπάνες ΠΑΑ. Χρηματοδότηση μέσω του Ταμείου Γεωργίας και Κτηνοτροφίας (Τέλη για ελέγχους πολλαπλασιαστικού Υλικού)
• Απογραφή των ζωντανών συλλογών ποικιλιών καλλιεργούμενων φυτών (ιδίως δενδρωδών), οι οποίες ανήκουν στα Ινστιτούτα του ΕΛΓΟ-Δήμητρα, παροχή μέσων για τη ανανέωση και διατήρηση τους και θεσμοθέτηση ενός δικτύου ζωντανών συλλογών και Βοτανικών Κήπων. Υποχρέωση ΜΚΟ και άλλων συλλογών να συμμετάσχουν στην απογραφή της ΤΓΥ.
• Η περιγραφή διακριτών (ανά κατηγορία) σαφών και διάφανων διαδικασιών διάθεσης του υλικού στους ενδιαφερόμενους (διατηρητές, βελτιωτές, αγρότες ερευνητές, ερευνητικά κέντρα, φαρμακευτικές εταιρίες).

Ως μεσοπρόθεσμοι στόχοι θα πρέπει να τεθούν:

• Η θεσμοθέτηση περιφερειακών και θεματικών ΤΓΥ ή Συλλογών Σπόρων, υπό την εποπτεία και σε συνεργασία με την Εθνική ΤΓΥ που θα ορίσει και τυποποιήσει τις ελάχιστες για κάθε κατηγορία προδιαγραφές και κανονιστικό πλαίσιο που θα τις διέπει, με απόλυτη προτεραιότητα σε υφιστάμενες τέτοιες (πχ. Μ.Α.Ι.Χ.)
• Ο εμπλουτισμός των ζωντανών συλλογών ποικιλιών καλλιεργούμενων φυτών με θεματικές εξερευνητικές αποστολές.

Πέραν αυτών είναι κοινή διαπίστωση η ανάγκη τροποποίησης των ΚΥΑ αναφορικά με την εγγραφή τοπικών αβελτίωτων πληθυσμών και ποικιλιών που απειλούνται από γενετική διάβρωση στον Εθνικό Κατάλογο, στο πλαίσιο των Ευρωπαϊκών οδηγιών (2008/62/ΕΚ και 2009/145/ΕΚ) ώστε να απλουστευθεί η εγγραφή τους με στόχο την διατήρησή τους (πχ. προαιρετική καταγραφή ιστορικών στοιχείων, αναγνώριση – θεσμοθέτηση του αγρότη ως διατηρητή) . Παράλληλα, μετά από δημόσια διαβούλευση, θα πρέπει να γίνει παρέμβαση στην ΕΕ. για τροποποίηση των σχετικών οδηγιών.

Αξιοποίηση – Εμπόριο

Σε ότι αφορά στο δεύτερο πλαίσιο απαιτούνται κυρίως παρεμβάσεις θεσμικού χαρακτήρα όπως:

• Θεσμική διάκριση μεταξύ επιστημονικά βελτιωμένων ποικιλιών και τοπικών ποικιλιών με παράλληλο ορισμό της έννοιας του Βελτιωτή περιλαμβάνοντας, στο επίπεδο όπου τους αφορά, τους ίδιους τους αγρότες. Περιγραφή της Διαδικασίας Πιστοποίησης.
• Θεσμική διάκριση μεταξύ σποροπαραγωγής και εμπορίας με παράλληλο ορισμό της έννοιας του Διατηρητή που, πάλι, να μην αποκλείει του ίδιους τους αγρότες (πχ. για σποροπαραγωγή για ίδια χρήση ή ανταλλαγές)
• Θεσμική διάκριση μεταξύ ερασιτεχνών και επαγγελματιών όπως απορρέει από το προηγούμενο.
• Αποσαφήνιση των εννοιών «βελτιωμένης» «αβελτίωτης» «άγριου συγγενή» «ερασιτέχνη» «τοπικής» που συνοδεύουν τον προσδιορισμό κατηγοριών ποικιλιών.
• Αντιστοίχως προσδιορισμός των κατάλληλων προτύπων εγγραφής τους σε σχετικούς καταλόγους (πρότυπα Δ.Ο.Σ. ή IPGRE).
• Χρήση τοπικών ποικιλιών στην βιολογική γεωργία (προώθηση χρήσης από δικαιούχους του Μέτρου 11 του ΠΑΑ)

Επικουρικά απαιτούνται:

• Ενίσχυση της καταναλωτικής και περιβαλλοντικής συνείδησης και ειδικότερα μέσω προγραμμάτων της πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης για τη σπουδαιότητα χρήσης των τοπικών ποικιλιών και τη σημασία τους για το περιβάλλον.
• Η ενίσχυση των καταναλωτικών συνεταιρισμών και των συμπράξεων καταναλωτών – παραγωγών και η ενίσχυση της αξιοποίησης μέσω ΚΟΙΝΣΕΠ και ΟΔΙΑΓΕ.
• Τέλος, μείζονος σημασίας θεωρείται η ενίσχυση των ελέγχων (με προσωπικό, εκπαίδευση και προσδιορισμό κατάλληλων διαδικασιών) στις πύλες εισόδου - εξόδου της χώρας με στόχο την προστασία του φυτογενετικού υλικού, τη φυτοϋγεία, αλλά και την εφαρμογή της συνθήκης CITES.

Εκτός από τα σημεία συμφωνίας υπήρξαν και διαφωνίες που αναδεικνύουν την ανάγκη περεταίρω συζήτησης όπως πχ. η προστασία της γεωγραφικής προέλευσης τοπικών ποικιλιών και το εάν για αυτές θα επιτρέπεται ή όχι η σποροπαραγωγή ή/και η καλλιέργεια σε περιοχές εκτός της προέλευσής τους.

Ζωοτροφές

Διακριτά από τα προηγούμενα, αλλά σε άμεση συνάφεια με αυτά, συζητήθηκε το θέμα της εγχώριας παραγωγής ζωοτροφών δεδομένων ότι:

• Οι εισαγωγές ζωοτροφών επιβαρύνουν στο μέγιστο βαθμό (>30%) το ισοζύγιο της αγροτικής παραγωγής
• Οι εισαγωγές συνιστώνται κυρίως από γενετικά τροποποιημένα προϊόντα (σόγια, αραβόσιτος)
• Οι τιμές των προϊόντων αυτών διαμορφώνονται με χρηματιστηριακούς όρους
• Τα παραπάνω έχουν σοβαρά αρνητικές επιπτώσεις στο κόστος, την ποιότητα παραγωγής και το περιβάλλον

Για την αντιμετώπισΣη των παραπάνω προτάθηκαν:

• Η καταγραφή των τοπικών ποικιλιών ψυχανθών και κριθαριού, αρχής γενομένης από τη συγκέντρωση των υφιστάμενων καταγραφών στα ΑΕΙ και ερευνητικά κέντρα (κυρίως ΕΛΓΟ Δήμητρα) αλλά και την καταγραφή των ποικιλιών που δεν έχουν μέχρι σήμερα καταγραφεί.
• Άμεσες διαδικασίες αξιολόγησης του ποσοστού πρωτεϊνών των ποικιλιών (διαδικασία τεχνικά εύκολη)
• Ερευνητικά προγράμματα χαρακτηρισμού, αξιολόγησης και βελτίωσης των ποικιλιών αυτών ή και άλλων ήδη χρησιμοποιούμενων (πχ. λούπινο Αυστραλίας ή Πολωνίας)
• Αναβάθμιση Τμημάτων Αγροτικής Ανάπτυξης σε προσωπικό και διαδικασίες πιστοποίησης[1]
• Με βάση τα παραπάνω, διαμόρφωση διαδικασιών που θα ευνοούν την τοπική παραγωγή και κατανάλωση ζωοτροφών με μεσοπρόθεσμο στόχο την αυτάρκεια.

                        [1] Το προσωπικό είναι επαρκές με τα υφιστάμενα δεδομένα καθώς ο αριθμός των διατηρητών είναι δεδομένος, και σε συγκεκριμένες περιοχές και δεν είναι εύκολο να αυξηθούν οι διατηρητές με το υπάρχον πολύπλοκο νομοθετικό πλαίσιο πιστοποίησης. Εάν και εφόσον απλοποιηθούν οι διαδικασίες της εγγραφής και περιορισμού του παραβόλου τότε ενδεχομένως μπορεί να υπάρξει ενδιαφέρον για διατηρητές ποικιλιών και τότε θα φανεί εάν και που υπάρχει ανάγκη σε προσωπικό. Προς το παρόν δεν υφίστανται ανάγκες και το προσωπικό επαρκεί.