Βασίλης Μουλόπουλος, δημοσιογράφος και συντονιστής του τομέα Ενημέρωσης του ΣΥΡΙΖΑ-ΕΚΜ:Θέλω να κάνω μια πρόβλεψη για το πώς θα παρουσιάσουν αύριο τα ΜΜΕ τις προτάσεις  που παρουσίασε ο Αλέξης Τσίπρας. «Ο ΣΥΡΙΖΑ θέλει να κλείσει τις εφημερίδες και τα κανάλια. Θέλει να καταργήσει την ελευθερία του Τύπου, να κρατικοποιήσει την Ενημέρωση».

Αν η πληροφόρηση δεν είναι ένα εμπόρευμα ή ένα δομημένο προϊόν, όπως όλα τα υπόλοιπα, αν όπως λέγεται είναι ένα από τα θεμέλια της δημοκρατίας, τότε για να σωθεί ο Τύπος πρέπει να επιστρέψουμε στις θεμελιώδεις αξίες της πληροφόρησης. Γιατί η οικονομική κρίση θα καταστρέψει πολλές αξίες, μαζί με τους φορείς τους, μεταξύ των οποίων είναι και η ελευθερία του Τύπου. Δηλαδή η ελευθερία των ιδεών και η ελευθερία ενημέρωσης των πολιτών.

 Τι είναι λοιπόν η ελευθερία του Τύπου; Μια εξαρτημένη μεταβλητή της αγοράς ή ένα δημόσιο, ένα κοινωνικό  αγαθό και θεμελιώδες συνταγματικό δικαίωμα;

Σε αυτό το αγαθό, το δικαίωμα, κράτος και αγορά, πολιτική εξουσία και οικονομική εξουσία είναι δεσμευμένοι ή μπορούν να το ελαστικοποιούν, να το ιδιωτικοποιούν  σύμφωνα με τα συμφέροντά τους, μέχρι του σημείου να το ευνουχίζουν και να το καταργούν;

 Η υπεράσπιση αυτής της ελευθερίας, βασικής για τη λειτουργία της δημοκρατίας, περνάει μόνο από τη διεκδίκηση του πλουραλισμού στην ιδιοκτησία των Μέσων - είναι δηλαδή ένα πρόβλημα αντιτράστ ή είναι μια αξία αφεαυτή;

 Σχηματικά: η ελευθερία του Τύπου και της ενημέρωσης ταυτίζεται με την ιδιοκτησία των εφημερίδων, των ραδιοφωνικών και τηλεοπτικών σταθμών ή είναι διακριτή από αυτήν και υπερισχύει της ιδιοκτησίας;

 Η ελευθερία του Τύπου περιέχει δύο διαφορετικά δικαιώματα, κανένα από τα οποία δεν συνδέεται με την ιδιοκτησία.

Το ένα είναι η ελευθερία της έκφρασης και το άλλο η ελευθερία της ενημέρωσης.

 Το πρώτο ανήκει στη σφαίρα των ατομικών δικαιωμάτων: να εκφράζεις ελεύθερα τις απόψεις σου και να τις μεταδίδεις.

 Το δεύτερο είναι ένα κοινωνικό δικαίωμα: να δέχεσαι πληροφορίες όχι συσκοτισμένες, όχι μανιπουλαρισμένες, όχι διαστρεβλωμένες.

 Και τα δύο δικαιώματα μπορούν να αναιρεθούν ή να περιοριστούν με δύο τρόπους: ή με την απαγόρευσή τους, μέθοδο που χρησιμοποιούν τα αυταρχικά καθεστώτα ή με τη συγκέντρωση των media και τον έλεγχό τους από ισχυρά οικονομικοπολιτικά συμφέροντα.

Η συγκέντρωση των media στα χέρια εργολάβων, προμηθευτών του Δημοσίου, εμπόρων όπλων, επιχειρηματικών ομίλων και άλλων ευαγών ιδρυμάτων αλλοιώνει σήμερα αυτά τα δικαιώματα και τείνει να τα καταργήσει.

Έτσι, από την ελευθερία της ενημέρωσης  περνάμε μέσω ενός ολιγοπωλίου των media στην ελευθερία της ιδιοκτησίας.

 Είναι ένα φαινόμενο που επιδεινώνεται και εδραιώνεται με την τηλεόραση.

Η τηλεόραση, πολύ περισσότερο από τις εφημερίδες, έχει γίνει ένας δημόσιος τόπος.  Ο κυρίαρχος δημόσιος τόπος διαμόρφωσης της κοινωνικής και πολιτικής συναίνεσης.

Έτσι, η πολιτική γίνεται και αυτή ένα εμπόρευμα στην αγορά των media, με αποτέλεσμα την άμεση διασύνδεση χρήματος, ενημέρωσης  και πολιτικής.

 Το φαινόμενο που αποκαλείται "διαπλεκόμενα συμφέροντα".

Η τηλεόραση  αποτελεί σήμερα το κυρίαρχο πρόβλημα της δημοκρατίας. Γιατί εκφράζει την αντίθεση μεταξύ αφενός της ελευθερίας του Τύπου, των ιδεών, της πληροφόρησης και αφετέρου του ελέγχου, της χειραγώγησης, της στρέβλωσης αυτής της ελευθερίας από τα ιδιωτικά οικονομικά συμφέροντα.

H τηλεόραση, από MME - μέσο μαζικής επικοινωνίας-, αναδεικνύεται ο κατ εξοχήν προνομιούχος χώρος που παράγει εξουσία. Που υπαγορεύει τον χρόνο και τον τρόπο του πολιτικού διαλόγου: "ή παίζεις το παιχνίδι μου ή δεν υπάρχεις".

  Βρισκόμαστε μπροστά σε μιαν αλλοίωση των θεσμών άκρως επικίνδυνη.

 Τη μετάλλαξη της δημοκρατίας σε τηλεδημοκρατία. Το δίκαιο και το άδικο, το νόμιμο και το παράνομο, το ηθικό και το ανήθικο δεν το κρίνουν το κράτος δικαίου με τους θεσμούς του, αλλά το κράτος της τηλεόρασης.

 Τα εμπορεύματα της ενημέρωσης είναι πολλά και ποικίλα  γιατί απευθύνονται σε πολλά και ποικίλα κοινά, αλλά προτείνουν όλα την ιδία ομογενοποιημένη  οπτική της πραγματικότητας: αυτή του μοναδικού κόσμου του παγκοσμιοποοιημενου καπιταλισμού. Υπερβολή;

 Το 1977, σε μια κρίση ειλικρίνειας ο διασημότερος τότε ancorman της γαλλικής TV, ο Πατρίκ Πουάβρ ντ Αρβόρ, ερωτώμενος περιέγραψε το περιεχόμενο της δουλειάς του: «Είμαστε εδώ για να δώσουμε μια επίπεδη εικόνα του κόσμου».

 Η στρατηγική του κεφαλαίου για την έξοδο από την κρίση ανάγκασε τα μίντια ακόμα και το πιο έγκυρα και τα πιο σοφιστικέ  να παίξουν ωμα τον ρολό τους. Να ταχτούν ανοιχτά με τα συμφέροντα του κόμματος της διαπλοκής. Αποκάλυψε στο αγοραστικό κοινό ότι ούτε ανεξάρτητα ούτε αντικειμενικά είναι.

 Η χειραγώγηση της κοινής γνώμης είναι σήμερα η βασική αποστολή των μίντια. Στοχεύουν στο να εγκλωβίσουν τα μυαλά των πολιτών στην ιδεολογία του νεοφιλελευθερισμού. Να περάσουν στην συνείδηση των ανθρώπων ότι η πολιτική των μνημονίων είναι μονόδρομος. Αποτελούν τον ιδεολογικό βραχίονα του ενιαίου κόμματος του Μνημονίου. Αποστολή τους είναι να καταστέλλουν τις κοινωνικές συγκρούσεις, να υπονομεύουν τις διεκδικήσεις των εργαζομένων να ποινικοποιούν κάθε αμφισβήτηση να διαμορφώνουν κλίμα συναίνεσης  στις αδύναμες τάξεις.

Μαρία Κομνηνού:

Η δημόσια σφαίρα και οι μεταλλάξεις της στην εποχή του Μνημονίου: «Το κομματικό σύστημα και τα ΜΜΕ»

Μελετώντας τη δημόσια σφαίρα την περίοδο 1974-1989 έχω διατυπώσει την υπόθεση ότι την περίοδο της μεταπολίτευσης είχαμε την επικράτηση της αντιστασιακής δημόσια σφαίρας και την ηγεμονία του κομματικού συστήματος στα ΜΜΕ,  που κορυφώνεται την περίοδο 1981-89. Την περίοδο 1989-1995, μία ανατροπή με τους εκδότες/επιχειρηματίες να καθίστανται επικυρίαρχοι και να επιβάλουν την ελληνική εκδοχή της παγκοσμιοποίησης που απετέλεσε η «διαπλοκή». Οι συγχωνεύσεις επιχειρήσεων ΜΜΕ, τεχνικών εταιρειών, εταιρειών παραγωγής υλικού για τις τηλεπικοινωνίες και λογισμικού για τις επιχειρήσεις, ποδοσφαιρικών ομάδων λειτουργούν ανατρέποντας την παραδοσιακή σχέση μεταξύ των ΜΜΕ και της πολιτικής.

Η δομή της δημόσιας σφαίρας μεταβλήθηκε άρδην με την υπογραφή το 2009 του μνημονίου και τη μετάβαση της Ελλάδας σε ένα ιδιότυπο μετα-αποικιακό καθεστώς. Προτείνω την υπόθεση ότι η δημόσια σφαίρα διασπάστηκε σε μία μνημονιακ;h/καθεστωτική και σε αντιθετική/μνημονιακή. Στην πρώτη τοποθετείται η συρρικνούμενη και σπαρασσόμενη ηγεμονική δημόσια σφαίρα της αντιπολίτευσης (ΠΑΣΟΚ, ΝΔ, η δημόσια τ/λ, ένα μέρος του Τύπου και το σύνολο των ιδιωτικών καναλιών.) Στις αντιθετικές: η Αριστερά που εκφράστηκε με το κίνημα των πλατιών, με τον φιλικό της Τύπο και την μπλογκόσφαιρα.

Η άκρα-δεξιά αποτελεί μετάλλαξη της δικτατορικής καθεστωτικής δημόσιας σφαίρας και ως και τούτου δεν θα την τοποθετήσω στο αντιμνημονιακό πεδίο  με τους παραδοσιακούς μηχανισμούς και την διαδικτυακή της κάλυψη.

Σε ό,τι αφορά τους ορισμούς της κατάστασης δεν απορρέουν πλέον αποκλειστικά από τα πάλαι ποτέ ηγεμονικά ΜΜΕ που εξακολουθούν να προβάλουν τα συμφέροντα των επιχειρηματιών που τα ελέγχουν. Προωθούνται και αντιθετικοί ορισμοί που επικρίνουν τον μονόδρομο του μνημονίου κυρίως μέσα από παραδοσιακό Τύπο της Αριστεράς, το ραδιόφωνο, αλλά και του διαδικτύου και των νέων μέσων. Οι εκλογές της 6ης Μαΐου και  σε αυτές τις 10ης Ιουνίου η μνημονιακή δημόσια σφαίρα συγκρούστηκε με την αντιθετική μνημονιακή. Σημειώθηκε μάλιστα μια σημαντική ανατροπή που επιβεβαιώθηκε στις επόμενες ότι αναδείχτηκε ο ΣΥΡΙΖΑ κόμμα αξιωματικής αντιπολίτευσης χωρίς την υποστήριξη των παραδοσιακών μέσων, χωρίς τηλεοπτικό κανάλι και με μία εφημερίδα με σχετικά χαμηλή κυκλοφορία όπως η Αυγή. Αυτό σημαίνει ότι η αντιθετική δημόσια σφαίρα είχε πλέον τη δυνατότητα να συγκροτεί ορισμούς των καταστάσεων χωρίς να εξαρτάται από το πάλαι ποτέ ηγεμονικό εκδοτικό πλέγμα.

Το νέο εκλογικό τοπίο οδήγησε στην ανάδυση ενός νέου τύπου πολωμένου πολυκομματισμού ( Όρο που χρησιμοποίησε ο Σαρτόρι για να περιγράψει το Ιταλικό πολιτικό σύστημα την περίοδο της παντοδυναμίας της CD και του ισχυρού PCI. Στην Ελληνική περίπτωση έχουμε δυο ισχυρούς πόλους την κεντροδεξιά ( ΝΔ και ΕΕ) και την Αριστερά ( ΣΥΡΙΖΑ και ΚΚΕ) περίπου ισοδύναμους. Αυγή) και την συρρίκνωση του Κέντρου- με την ΔΗΜΑΡ και το ΠΑΣΟΚ να διεκδικούν τον πάλαι ποτέ κραταιό χώρο.

Σε ότι αφορά την αντανάκλαση του κομματικού συστήματος στο Τύπο και αυτή η σταθερά του της μεταπολίτευσης έχει κλονιστεί. Στο πεδίο της κεντροδεξιάς κυκλοφορούν μια σειρά από εφημερίδες  όπως η Καθημερινή και άλλες με χαμηλότερη κυκλοφορία όπως ο Ελεύθερος Τύπος, η Δημοκρατία και τέλος η εβδομαδιαία  Real News και το free press που εκδίδει ο Κύρτσος,  Free Sunday. Στο χώρο του Κέντρου υπάρχει σαφής μετατόπιση προς την κεντροδεξιά τόσο από τις εφημερίδες του συγκροτήματος, Νέα , Βήμα όσο και από το Έθνος. Αλλά και προς την Αριστερά από την νέα εφημερίδα, Εφημερίδα των Συντακτών. Τέλος στον χώρο της Αριστεράς η κατάσταση παραμένει αμετάβλητη με την Αυγή και την εποχή να υποστηρίζουν τον ΣΥΡΙΖΑ.

Η αλλαγή αυτή στην αντανάκλαση του κομματικού συστήματος στον Τύπο οφείλεται αφενός στην αλλαγή  στην μορφή του κομματικού συστήματος (στην οποία έχουμε συνοπτικά  αναφερθεί) και αφετέρου στην ενδυνάμωση του άξονα μνημόνιο/αντιμνημόνιο. Η αντίθεση Δεξιά/Κέντρο υποχωρεί πλέον ως η κυρίαρχη αντίθεση της μεταπολίτευσης δεδομένης της αδυναμίας του παραδοσιακού κομματικού συστήματος να αποτρέψει την οικονομική και κοινωνική κρίση και υποκαθίσταται από την μνημονιακή/αντιμνημονιακή αντίθεση, με την γνωστή επιχειρηματολογία του μονόδρομου   από την μια και την κριτική του αδιέξοδου της νεοφιλελεύθερης συνταγής της λιτότητας από την άλλη. Σε αυτό το νέο επικοινωνιακό πεδίο ενισχύονται και οι ιδεολογικές αντιπαραθέσεις  καθώς το εμπορευματικό μοντέλο αποδυναμώνεται από την κατάρρευση του business plan των επιχειρήσεων των ΜΜΕ. (Χαρακτηριστική είναι η περίπτωση του κλεισίματος του ALTER που συμπαρασύρει μαζί του και ορισμένες μεγάλες διαφημιστικές).

Οι αλλαγές στο διεθνές επικοινωνιακό πεδίο που Ο Ραμονέ χαρακτηρίζει ως πέρασμα από τα ΜΜΕ στη μαζικότητα των ΜΜΕ και αλλαγή παραδείγματος. Ας εξετάσουμε τι είδους αλλαγές επέφερε η δυναμική είσοδος του διαδικτύου στο διεθνές επίπεδο και τις καινούργιες προκλήσεις αλλά και τις παθογένειες που έφερε στην χώρα μας. Δηλαδή,  από την μια επέτρεψε την ανάδυση μιας αντιθετικής δημόσια σφαίρας αλλά από την άλλη συγκροτήθηκε στο διαδικτύου μια άλλη δημόσια σφαίρα με τις αδυναμίες και τα χαρακτηριστικά του εμπορευματικού μοντέλου.

Ο πλανήτης των ΜΜΕ δέχτηκε ένα τρομερό πλήγμα με την άφιξη του διαδικτύου. Δεκάδες ημερήσια έντυπα είναι στο χείλος του γκρεμού η έχουν ήδη πτωχεύσει. Όπως λέει ο Benoit Raphael, la social newsroom http://benoitraphael.com «το DNA της ενημέρωσης άλλαξε πρέπει να αλλάξει και αυτό των δημοσιογράφων». Το πλήγμα δεν αφήνει ανεπηρέαστο το ραδιόφωνο και την τηλεόραση  ιδιαίτερα τα κανάλια και τους σταθμούς συνεχούς ροής ειδήσεων.

Η εφημερίδα ως  μέσο ενημέρωσης της βιομηχανικής εποχής πιθανώς δεν θα εξαφανιστεί. Ωστόσο η είδηση δεν κυκλοφορεί πλέον με σαφή μορφή , διορθωμένη και τυποποιημένη. Στις μέρες μας η είδηση είναι άυλη, και εμφανίζεται με την μορφή ενός ευμετάβλητου ρευστού που κυκλοφορεί στον παγκόσμιο ιστό κομματιασμένο και ατελές  στην ουσία με την ταχύτητα του φωτός. Η ευρυζωνικότητα και το web 2.0 δίνει στους ιστογράφους τη δυνατότητα να συμπληρώσουν αυτές τις ειδήσεις προσθέτοντας  την «αλχημεία της πολλαπλότητας»...  όπως λέει ο Pisani  Αυτή η μετατόπιση της εξουσίας από τη συντακτική ομάδα και το δημοσιογραφικό ιερατείο  στους κυβερνοναύτες και στους «νέους σκλάβους της ενημέρωσης» είχε μεικτά αποτελέσματα: άλλοτε εξόχως χειραφετησιακά και άλλοτε χειραγωγικά.

Στις μέρες μας συντελείται, μια επανάσταση που τείνει να γίνει παγκόσμια. Παρά το ψηφιακό  χάσμα Βορρά Νότου είδαμε ότι προηγήθηκε η εξέγερση του Δεκεμβρίου 2008, ακολούθησε  η Αραβική άνοιξη (2010) και το κίνημα των αγανακτισμένων indignados (2011) στην Ισπανία  , το κίνημα των πλατειών στην Ελλάδα  και ton Occupy Wall Street, Occupy  St. Paulʼs κλπ.

Στο πεδίο της παγκόσμιας ενημέρωσης η κρίση των μεγάλων εφημερίδων έφερε την ανάδυση της δημοσιογραφίας μη κερδοσκοπικού χαρακτήρα με παραδείγματα, όπως το Huffington Post και to Politico.com και τη δημοσιογραφία βάσης δεδομένων. Αλλά, επίσης, είχαμε και την υπόθεση Wikileaks.

Το internet έχει αποδειχθεί, μέχρι στιγμής, δούρειος ίππος, καθώς έχει ψαλιδίσει τις κυκλοφορίες (και τα έσοδα) των εντύπων και έχει εθίσει το αναγνωστικό κοινό στο δωρεάν περιεχόμενο. Το πλέον ανησυχητικό, όμως, είναι ότι δεν έχει μπορέσει να αντισταθμίσει (αναλογικά) σε επίπεδο διαφημιστικών εσόδων ό,τι έχει χαθεί από τα έντυπα.

Σύμφωνα με τα στοιχεία του IAB Hellas (Interactive Advertising Bureau), στο εννεάμηνο του 2011 η online διαφημιστική δαπάνη εξακολουθεί να κινείται ανοδικά, όμως το απόλυτο νούμερο (57 εκατ. ευρω, για 24 online publishers που εκπροσωπούν εμπορικά περισσότερα από 150 ελληνικά websites) δείχνει ότι χρειάζεται ακόμα πολύς δρόμος για να μπορέσει η συγκεκριμένη αγορά να γίνει κύρια.

Εξίσου ανησυχητική (για το παρόν των ΜΜΕ) και πρόσφατη έρευνα της Eurostat που δείχνει ότι οι μισοί Έλληνες δεν έχουν συνδεθεί ποτέ με το διαδίκτυο. Γενικά υπάρχει πρόβλημα στρατηγικής στα νέα μέσα: οι εταιρείες είτε ανακυκλώνουν την όποια πρώτη ύλη παράγουν είτε αναπαράγουν αντιγραφές από άλλα μέσα με πρωτογενή ύλη, κανιβαλίζοντας όμως τη διαφημιστική πίτα. Αμφιβολίες υπάρχουν και για τις εμπορικές προοπτικές εφαρμογών (λ.χ. i-pad), η δημιουργία των οποίων (σημειωτέον) επιχορηγείται από τα κοινοτικά προγράμματα (γιʼ αυτό άλλωστε και καλπάζει).

Σε ό,τι αφορά το είδος της δημοσιογραφίας που ανθίζει στα ιστολογία βλέπουμε ότι τις πρώτες θέσεις καταλαμβάνουν οι aggregators και τα κοινωνικά μέσα π.χ. Google, face book,yahoo, YouTube, στη 10η το news.it, στη 14η το news bomb, στη 15η in.gr, στη 16η το Πρώτο θέμα, 19η η ζούγκλα.  Σε ότι αφορά τα παραδοσιακά μέσα το Βήμα βρίσκεται στην 40η θέση και ακολουθείται απο το Sky, τα Νέα στη 56η και στην 66η η Καθημερινή. Η Αυγή βρίσκεται στην 487η θέση   και το Left.gr  στην 224η.  Ως εκ τούτου μπορούμε να συμπεράνουμε  ότι όπως και στην Ιταλία υπάρχει ένας διαχωρισμός ανάμεσα σε μία αντιθετική και κινηματική σφαίρα που εκφράζεται στο διαδίκτυο και προωθεί νέα κινήματα όπως κόμμα του Πέπε Γκρίλλο και μια παραδοσιακή με έντονο το στοιχείο της διαπλοκής όπως αυτή που στηρίζεται στα έντυπα και τ/λ κανάλια της Fininvest που επέτρεψαν την ολική επαναφορά του Μπερλουσκόνι. Το ίδιο και στην Ελλάδα μια αντιθετική και κινηματική σφαίρα έρχεται σε αντιπαράθεση  με τις παραδοσιακέ εφημερίδες, τα κανάλια και τις διαδικτυακές εκδόσεις που υποστηρίζουν τα παραδοσιακά κόμματα και το μονόδρομο του μνημονίου.