Το βιβλίο του Γ. Μπαλάφα είναι ένα χρήσιμο πολιτικό ντοκουμέντο. Είναι το χρονικό της 20ετούς πορείας του Συνασπισμού. Μιας πορείας που σημάδεψε τη σύγχρονη πολιτική ιστορία. Αναφέρεται στο δεύτερο μισό της μεταπολίτευσης.Στην περίοδο της ιδεολογικής ηγεμονίας της νεοφιλελεύθερης δεξιάς. Στην περίοδο, δηλαδή, αμέσως μετά την πτώση και την ήττα του υπαρκτού σοσιαλισμού, που σηματοδότησε την ιδεολογική ήττα και υποχώρηση της αριστεράς τόσο στην Ελλάδα, όσο και παγκοσμίως.

Ο Συνασπισμός ήταν η προσπάθεια των βασικών ρευμάτων της ελληνικής αριστεράς, στις δεδομένες συνθήκες αναδίπλωσης και οπισθοχώρησης για μια φυγή προς τα εμπρός. Για την αναζήτηση μιας νέας πορείας που θα υπερέβαινε το πλαίσιο τόσο των τριτοδιεθνστικών κομμουνιστικών κομμάτων, όσο και της σοσιαλδημοκρατίας.

Υπό μια άποψη, ήταν ένα ιδιαίτερα πρωτοποριακό και προφητικό εγχείρημα, παρά το γεγονός ότι παρείχθη σε συνθήκες άμυνας. Πρωτοποριακό γιατί έβαλε πολύ έγκαιρα στο επίκεντρο το ζήτημα της ενότητας της αριστεράς, αλλά και αυτό της υπέρβασης των δεδομένων πλαισίων σκέψης και λειτουργίας. Προφητικό γιατί δεν απαντούσε μόνο στην αποτυχία του μοντέλου του υπαρκτού, αλλά και στην αδυναμία της σοσιαλδημοκρατίας να δώσει απαντήσεις. Αδυναμία που φανερώθηκε ακόμη περισσότερο τα επόμενα χρόνια με τη νεοφιλελεύθερη μετάλλαξη που σηματοδότησε και την αδυναμία της να εκπροσωπήσει τα κοινωνικά στρώματα που ανέδειξε και την ανέδειξαν σε ηγεμονική δύναμη στην Ελλάδα και την Ευρώπη.

Αυτό, όμως, που δίνει ακόμη μεγαλύτερη αξία στο βιβλίο του Γιάννη Μπαλάφα, είναι ότι εκδίδεται τη στιγμή που κυριολεκτικά κλείνει ένας κύκλος και ανοίγει ένας καινούργιος.

Κλείνει ο κύκλος της μεταπολίτευσης και του πολιτικού συστήματος, όπως το γνωρίσαμε τα τελευταία είκοσι χρόνια. Κλείνει και ο κύκλος του ΣΥΝ και του ΣΥΡΙΖΑ, όπως τον γνωρίσαμε τα τελευταία χρόνια. Για το πολιτικό σύστημα ανοίγει ένας νέος πολιτικός κύκλος, με απολύτως ανοιχτό ακόμη μέχρι σήμερα τον προσανατολισμό και την κατεύθυνση που θα πάρει.

Μέχρι στιγμής ζούμε τη μετάβαση σε μια αυταρχική δημοκρατία. Στη δημοκρατία των εκτάκτων αναγκών, που υπαγορεύουν αποφάσεις, χωρίς δημοκρατική νομιμοποίηση. Είναι απολύτως βέβαιο ότι αυτές οι συνθήκες θα δημιουργήσουν, έχουν ήδη δημιουργήσει, ένα νέο πολιτικό σκηνικό, που καθόλου δε μοιάζει με αυτό της μεταπολίτευσης.

Ήδη ο κραταιός δικομματισμός είναι παρελθόν. Ήδη βιώνουμε τις συνέπειες της κατάρρευσης του μεταπολιτευτικού πολιτικού συστήματος. Ταυτόχρονα, όμως, έχουμε και τη γέννηση νέων ισχυρών προσδοκιών αλλαγής. Τη ριζοσπαστικοποίηση μεγάλων τμημάτων του λαού μας, στοιχεία που θυμίζουν μεταπολίτευση.

Και έρχομαι τώρα στον κύκλο του ΣΥΝ που κλείνει και στο νέο κύκλο του ΣΥΡΙΖΑ που ανοίγει. Ο ΣΥΝ υπήρξε ο δημιουργικός καταλύτης της πολιτικής ζωής του τόπου με τον τρόπο λειτουργίας και τις νέες ιδέες που έφερε.

Το γεγονός ότι κλείνει τον κύκλο του, αφήνοντας στη θέση του τον ΣΥΡΙΖΑ του 27% που σύντομα θα κληθεί με τη στήριξη της πλειοψηφίας του λαού μας να κυβερνήσει τον τόπο, προκειμένου να βγάλει το λαό μας από το αδιέξοδο, σηματοδοτεί ότι αυτό το εγχείρημα πέτυχε. Όχι μόνο δεν πήγε χαμένο, αλλά ήταν αυτό που κατάφερε να γεννήσει τη νέα ελπίδα για τον τόπο και το λαό.

Ο νέος κύκλος που ανοίγει με τον ΣΥΡΙΖΑ ως κορμό μιας μεγάλης λαϊκής επιθυμίας για σωτηρία και αλλαγή, ξεπερνά το στενό πλαίσιο αναφοράς μιας παράταξης της αριστεράς. Ο ΣΥΝ της ανανεωτικής αριστεράς έδωσε τη σκυτάλη στον ΣΥΡΙΖΑ της ριζοσπαστικής αριστεράς και αυτός με τη σειρά του μετουσιώνεται στη μεγάλη παράταξη της λαϊκής ενότητας, της κοινωνικής σωτηρίας και της ελπίδας. Πρόκειται για πατριωτική αποστολή που ξεπερνά τα στενά όρια μιας παράταξης και συναντά το ιστορικό καθήκον μιας νέας μεταπολίτευσης.

Ο συγγραφέας, χωρίς να αποκρύπτει τις προσωπικές του απόψεις, παρουσιάζει τα γεγονότα μιας πολύ ενδιαφέρουσας περιόδου, με εξαιρετικά αντικειμενικό τρόπο. Η συνεισφορά του βιβλίου είναι τριπλή.

Πρώτον, η ιστορική καταγραφή αυτής της πορείας. Εξαιρετικά χρήσιμη γιατί η ιστορία πρέπει να μένει, να γράφεται, να διαβάζεται και να ξαναγράφεται. Είμαστε πια πολύ μακριά από την κλασσική κομματική αντίληψη που λέει ότι η ιστορία υπάρχει μόνο για να δικαιώνει την ορθότητα της σημερινής μας πολιτικής γραμμής.

Δεύτερον, το ηθικό δίδαγμα της αντοχής των ιδεών και των αξιών σε δύσκολες συνθήκες. Η περιπλάνηση σε παλιότερες εποχές που μετά την κρίση ελάχιστα μοιάζουν με τη σημερινή μας θυμίζει μέσα σε ποιες συγκυρίες και σε ποιο πολιτικό και κοινωνικό πλαίσιο ο Συνασπισμός πάλεψε για τις ιδέες και τις αξίες του κόντρα στο ρεύμα. Και άντεξε ακόμα κι όταν οι περισσότεροι προέβλεπαν ότι δεν θα επιβιώσει. Διότι, οι πολιτικές δυνάμεις υπάρχουν για να εκφράζουν συγκεκριμένες αξίες και κοινωνικές ανάγκες. Όταν τις εκφράζεις με επιμονή, αντέχεις. Μόνο όταν πάψεις να τις εκφράζεις εξαφανίζεσαι.

Τρίτον και σημαντικότερο, ο αναστοχασμός.  Ο αναστοχασμός, δηλαδή το να ξανασκεφτόμαστε και να επανερμηνεύουμε συμβάντα και καταστάσεις από το παρελθόν, είναι συστατικό στοιχείο της αριστερής κριτικής σκέψης. Υπάρχει έμφυτος μέσα σε κάθε αριστερό μυαλό.  Σε συλλογικό επίπεδο, όμως, και δημόσια, είναι μια εξαιρετικά δύσκολη διαδικασία. Αυτό συμβαίνει γιατί πάντα αναδεικνύει προβλήματα, φέρνει στο φως στρεβλώσεις και αντιφάσεις, και υποδεικνύει ανάγκες για αλλαγή: αλλαγή στον τρόπο που σκεφτόμαστε, τον τρόπο με τον οποίο δρούμε, τον τρόπο με τον οποίο συνεννοούμαστε. Και κακά τα ψέματα, οι αλλαγές στη δική μας αριστερά ήταν πάντα επώδυνες, γιατί σήμαιναν συγκρούσεις με έναν κατεστημένο τρόπο λειτουργίας. Όμως δεν μπορείς να θέλεις να αλλάξεις την κοινωνία, αν πρωτίστως δεν είσαι έτοιμος να αλλάξεις εσύ. Και τον ΣΥΝ μπορεί κανείς να τον κατηγορήσει για πολλές παραλείψεις και λάθη όλη αυτήν την περίοδο που καταγράφονται και στο βιβλίο. Δεν μπορεί, όμως, κανείς να τον ψέξει για αδυναμία να αλλάζει. Ήταν μια πορεία συνεχών ρήξεων και αλλαγών, όπως ακριβώς ταιριάζει σε μια αριστερά που θέλει να έρθει σε ρήξη με τη συντήρηση και το κατεστημένο, προπάντων αποφεύγοντας να γίνει η ίδια μέρος της συντήρησης και κατεστημένο.

Αγαπητοί φίλοι,

Διαβάζοντας το βιβλίο του Γιάννη Μπαλάφα, περνάει από μπροστά σου μια ολόκληρη ζωή. Η ιστορία του ΣΥΝ, είναι σχεδόν η ιστορία μιας γενιάς. Παιδιά που γεννήθηκαν όταν ιδρύθηκε ο ενιαίος Συνασπισμός, ήταν σύνεδροι στην προχθεσινή ιδρυτική συνδιάσκεψη του ΣΥΡΙΖΑ. Επομένως, μια επίδραση από την ανάγνωση του βιβλίου, είναι η ευχαρίστηση να ανακαλείς γεγονότα στα οποία έχεις πάρει ο ίδιος μέρος. Τις διαδηλώσεις για τον πόλεμο στα Βαλκάνια. Την εμπειρία από την Γένοβα το 2001. Τις τεράστιες αντιπολεμικές διαδηλώσεις του 2003 κατά της αμερικανικής επέμβασης στο Ιράκ. Ανακαλείς ακόμα και προσωπικές στιγμές ή εμπειρίες. Θυμάσαι πώς έζησες εσύ το τάδε συνέδριο, την τάδε συνεδρίαση, την τάδε περίοδο ιδεολογικής αντιπαράθεσης. Το βιβλίο του Μπαλάφα ενεργοποιεί μέσα μας ένα σωρό βιώματα και αναμνήσεις, προσωπικές παρακαταθήκες από μια συλλογική πορεία 20 χρόνων.

Μια δεύτερη επίδραση είναι απολογιστική. Αυτός ο χώρος δεν βρέθηκε ποτέ απελευθερωμένος από προβλήματα και αντιφάσεις, αλλά επέδειξε πρωτοφανή ανθεκτικότητα, ακόμα και όταν οι επιχειρήσεις διάλυσης και κατακερματισμού του ήταν ανοιχτές και απροκάλυπτες. Επέζησε επειδή στηρίχτηκε με συνέπεια και αποφασιστικότητα από τον κόσμο του. Στηρίχτηκε επειδή παρέμεινε σταθερός στις αρχές και τις αξίες του. Την σύγκρουση με τον νεοφιλελευθερισμό σε όλες τις μορφές του, την σύγκρουση με τον ρατσισμό, τον εθνικισμό και την ξενοφοβία, την υπεράσπιση των πολύμορφων και αυτόνομων μαζικών κινημάτων, την πολιτική δράση για ενότητα της Αριστεράς.

Ότι και αν έγινε, όσα και αν περάσαμε δεν κάναμε ποτέ πίσω από αυτά. Έτσι, ενώ για πάρα πολλά χρόνια δεν καταφέρναμε να ξεκολλήσουμε από το όριο ύπαρξης – ανυπαρξίας,  καταφέρναμε πάντα να ξεπερνάμε τα δύσκολα. Προς μεγάλη πίκρα και απογοήτευση των πανίσχυρων συστημικών δυνάμεων που είχαν βάλει στόχο να λεηλατήσουν τον χώρο μας. Η πάλη ενάντια στην ενσωμάτωση, και κυρίως ενάντια στον ηγεμονισμό της Κεντροαριστεράς, δεν έγινε χωρίς προβλήματα. Στη διάρκεια των καιρών αυτών, ήρθαμε αντιμέτωποι με τις δικές μας αδυναμίες για τις οποίες αποφεύγουμε συνήθως να μιλάμε ανοιχτά, αλλά κάποια στιγμή πρέπει να αρχίσουμε να το κάνουμε.

Τέτοιες αδυναμίες διαπερνούν το βιβλίο: είναι η πάλη για την κομματική εξουσία, ο φραξιονισμός, ο παραγοντισμός, η διαπλοκή με όμορους πολιτικούς χώρους, τα συστεγαζόμενα μεν, αλλά αλληλοσυγκρουόμενα πολιτικά σχέδια.

Εδώ υπάρχει μια μεγάλη παγίδα: Όλα αυτά τα φαινόμενα που στενοχώρησαν και πλήγωσαν βαθύτατα έναν ολόκληρο κόσμο, είχαν μια σταθερή επίκληση στις αρχές της εσωκομματικής δημοκρατίας.

Και εδώ πρέπει να σταθούμε με πολλή προσοχή. Η δημοκρατία και η πολυφωνία είναι κατακτήσεις για το χώρο της ριζοσπαστικής και ανανεωτικής αριστεράς. Έχουν κόστος, αλλά δεν μας ενδιαφέρει. Το αψηφούμε. Γιατί χωρίς αυτές δεν θα είμαστε αυτό που είμαστε, ενδεχομένως θα μεταλλαχθούμε σε κάτι άλλο. Όμως για να επιβιώνει και να λειτουργεί πραγματικά η δημοκρατία, χρειάζεται να την προστατεύουμε, να την διευρύνουμε να την θωρακίζουμε θεσμικά και πολιτικά, να την ενισχύουμε με ευρύτατα αποδεκτούς κανόνες. 

Ένα δεύτερο πρόβλημα που αναδεικνύεται στο βιβλίο: η αδυναμία του ΣΥΝ να συγκροτήσει ενιαία πολιτική ταυτότητα. Για ένα μεγάλο διάστημα, ο ΣΥΝ δεν καταφέρνει να ανοίξει στα φτερά του, ούτε να διεκδικήσει την δύναμη κα τη κοινωνική επιρροή που του αξίζει.  Με εξαίρεση τις προεκλογικές περιόδους καταγράφεται στη δημόσια σφαίρα ως ένα κόμμα που τσακώνεται. Και πολύς κόσμος βλέπει στην ταυτότητα μας μόνο αυτό που αντιπαθεί: την ίδια ακριβώς στιγμή, άλλοι μας κατηγορούν για νεοκομμουνιστική μετάλλαξη και άλλοι για ασυγχώρητη κεντροαριστερή παρέκκλιση.

Υπάρχει, όμως, κατά την άποψή μου μια μεγάλη καμπή που αλλάζει αυτό το δεδομένο. Η μια είναι η εμπλοκή του ΣΥΝ με τα κινήματα κατά της παγκοσμιοποίησης, και η αριστερή στροφή με το Φόρουμ Διαλόγου και Κοινής Δράσης, και το προγραμματικό συνέδριο του 2003. Η αριστερή στροφή, που δεν ξεκίνησε το 2004, αλλά πιο πριν, όταν πρωτο-δημιουργήθηκε ο ΣΥΡΙΖΑ, μας έφερε σε επαφή με νέο κόσμο, μας έκανε πιο δυνατούς, δημιούργησε στον κόσμο μας αυτοπεποίθηση.

Είναι καλό να τα θυμόμαστε αυτά, όχι για να δικάσουμε ανθρώπους που κάποια στιγμή διαχώρισαν την πορεία τους, ούτε για να δικαιωθούμε εμείς που συνεχίζουμε, αλλά γιατί σήμερα μια νέα ανασύνθεση του χώρου είναι σε εξέλιξη, και μάλιστα με πολύ πιο βαρύ, κρίσιμο και ζωτικό επίδικο.

Το επίδικο αυτό είναι να συγκροτήσουμε γύρω από το εναλλακτικό πολιτικό μας σχέδιο μια μεγάλη πολιτική και κοινωνική συμμαχία που θα απελευθερώσει τη χώρα από την πολιτική της ύφεσης, των Μνημονίων και της κοινωνικής καταστροφής. Και το ακόμα πιο δύσκολο, να διαχειριστούμε σωστά και νικηφόρα μια μεγάλη πολιτική στροφή για τον τόπο και την κοινωνία. Οφείλουμε λοιπόν να θυμόμαστε και να μαθαίνουμε από τα πράγματα. Και μάλιστα οφείλουμε να μαθαίνουμε από τα πράγματα που ούτε μας αρέσει, ούτε μας συμφέρει να θυμόμαστε. Γιατί αυτά είναι που μας κάνουν καλύτερους, πιο συνεπείς, πιο αποτελεσματικούς, πιο μάχιμους. Είναι ο αναστοχασμός που λέγαμε στην αρχή.

Το βιβλίο του Γιάννη Μπαλάφα, τέλος,  μας θυμίζει ενάντια σε ποια θηρία παλέψαμε όλα αυτά τα χρόνια και πόσο προφητικά είχαμε καυτηριάσει φαινόμενα που αποτέλεσαν τις αιτίες της χρεοκοπίας του πολιτικού μας συστήματος και της οικονομίας. Η διαπλοκή, το πελατειακό σύστημα, η λεηλασία του δημόσιου χρήματος, η διεύρυνση των ανισοτήτων, δεν ήρθαν ξαφνικά στη ζωή μας το 2009.

Φυλλομετρώντας το βιβλίο βρίσκεις συνεχώς τον ΣΥΝ στα κεραμίδια, για πράγματα όπως: η κυβερνητικά κατευθυνόμενη ΑΕ που συγκροτήθηκε για να διαχειριστεί αδιαφανώς τους ποταμούς ευρωπαϊκών κονδυλίων. Τα ειδικά ταμεία για τον Τύπο που φτιάχτηκαν  από τα έσοδα του ΟΠΑΠ. Τις καταγγελίες για άδικο, διαβρωμένο και αδιαφανές φορολογικό σύστημα, ακόμα και από τον ΟΟΣΑ, τις εποχές της μεγάλης ανάπτυξης. Τα παιχνίδια με το βασικό μέτοχο. Τις μίζες για τους εξοπλισμούς και τις προμήθειες. Το πάρτι των Ολυμπιακών Αγώνων. Έτσι για να θυμόμαστε ποιος τα έτρωγε με ποιόν και που ήταν τότε η Αριστερά.

Και τέλος  μια κουβέντα για τον ίδιο τον συγγραφέα. Παρά το γεγονός ότι η διαδρομή του είναι δεδομένη και η στάση του σε ζητήματα, όπως η αριστερή στροφή, εξαιρετικά κριτική, δεν λειτουργεί με βάση το εγώ του, ούτε έχει την παραμικρή αγωνία να δικαιώσει τον εαυτό του. Παραθέτει τις απόψεις που εξέφρασε σε κρίσιμες φάσεις, απόψεις που είναι μάλιστα εξαιρετικά χρήσιμες και ενδιαφέρουσες, όταν ξαναδιαβάζονται έξω από την φόρτιση της συγκυρίας. Δεν ενδίδει στον υποκειμενισμό. Και είναι εξαιρετικά ανοιχτός και ειλικρινής στα κρίσιμα και τα καθοριστικά, χωρίς να προστατεύει ούτε φίλους, ούτε αντιπάλους, ούτε φυσικά τον ίδιο του τον εαυτό. Υπήρξε πάντοτε κομματικός και ήπιων τόνων και αυτό είναι χάρισμα εξίσου μεγάλο με την προσφορά του και την πολιτική του συγκρότηση.

Σου εύχομαι ολόψυχα σύντροφε Γιάννη, η συνέχεια του συγγραφικού σου έργου να είναι ένα χρονικό της συνεισφοράς του ΣΥΡΙΖΑ στην κοινωνική απελευθέρωση, την παραγωγική ανασυγκρότηση και την αναγέννηση της πατρίδας μας. Και να εκδοθεί σύντομα.