Η πολιτική για το περιβάλλον και την ανάπτυξη στην Ελλάδα σήμερα

Το πυρηνικό ατύχημα στη Φουκουσίμα έφερε με τραγικό τρόπο για άλλη μια φορά στο προσκήνιο το περιβαλλοντικό ζήτημα. Ξανακούσαμε θεωρίες για καθαρή ενέργεια, για σύγχρονα ασφαλή πυρηνικά εργοστάσια και όλη αυτήν την συζήτηση που την κάνουν αυτοί που βάζουν τα κέρδη πάνω από όλα. Η Χιροσίμα και το Ναγκασάκι, και οι συνέπειες τους μέχρι και σήμερα, φαίνεται δεν στάθηκαν ικανά ιστορικά γεγονότα για να διασφαλίσουν ότι τουλάχιστον στην Ιαπωνία, ένα νησί που είναι σεισμογενές, δεν θα υπήρχαν πυρηνικά. Και όμως, επειδή ο χώρος της ενέργειας είναι από τους πιο κερδοφόρους οι Γιαπωνέζοι έχασαν την μνήμη τους για να την ξαναβρούν μέσα από έναν όλεθρο.

Το δίδαγμα για μας είναι πως τίποτα δεν είναι ασφαλές για τις κοινωνίες, όταν σχεδιάζεται με μόνο γνώμονα το κέρδος.

Παρόλο που η ομιλία μου έχει ως θέμα της «Η πολιτική για το περιβάλλον και την ανάπτυξη στην Ελλάδα σήμερα» θεώρησα απαραίτητη αυτήν την μικρή αναφορά διότι κραυγάζει για το ποιες είναι οι προτεραιότητες του καπιταλισμού και πού οδηγούν.

Για να προσγειωθούμε στη δική μας πραγματικότητα να ξεκινήσω από το 2009, τις βουλευτικές εκλογές. Το ΠΑΣΟΚ τις κέρδισε με σημαία την πράσινη ανάπτυξη και το «λεφτά υπάρχουν». Το «λεφτά υπάρχουν» έμεινε απλά ένα σύνθημα και η πράσινη ανάπτυξη γρήγορα αποδείχτηκε ότι δεν ήταν στις πραγματικές επιθυμίες της κυβέρνησης. Ακριβώς γιατί η εισπρακτική πολιτική που ακολουθεί και οι fast track επενδύσεις, δεν αφήνουν περιθώρια για πράσινες ευαισθησίες. Επιπλέον και κυριότερο, η κυβέρνηση, σε εποχή ΔΝΤ, έχοντας υποθηκεύσει με την υπογραφή της στο μνημόνιο, το παρόν και το μέλλον, δεν επιτρέπει ούτε την παραμικρή απόκλιση από τα συμφωνηθέντα που φυσικά δεν περιλαμβάνουν την προστασία του περιβάλλοντος, όπως ακριβώς δεν περιλαμβάνουν την προστασία του εισοδήματος των εργαζομένων.

Η παγκόσμια κρίση του νεοφιλελεύθερου καπιταλισμού και η αποτυχία του κυρίαρχου μοντέλου παραγωγής και κατανάλωσης, θα μπορούσαμε να πούμε, πως εδώ σε μας, εξειδικεύεται σε μνημόνιο και ΔΝΤ και συνολική επίθεση στην κοινωνία. Η κρίση αυτή φυσικά δεν οδηγεί το κεφάλαιο σε αναδίπλωση, αλλά σε ακόμα πιο ανηλεή επίθεση στην εργασία και το περιβάλλον, ώστε να κερδίσουν ό,τι περισσότερο μπορούν. Στόχος, η συρρίκνωση του εργατικού κόστους, οι ιδιωτικοποιήσεις των δημόσιων αγαθών, συμπεριλαμβανομένου του περιβάλλοντος και η με κάθε τρόπο εκμετάλλευση των φυσικών πόρων προς όφελος του κεφαλαίου.

Εμείς δεν είχαμε καμιά αμφιβολία για το πού βαδίζει η πράσινη ανάπτυξη του ΠΑΣΟΚ γιατί το Υπουργείο Περιβάλλοντος έδειξε από την αρχή τις διαθέσεις του. Αυτές κυμαίνονταν από την αμηχανία μέχρι την πλήρη υποταγή στα ιδιωτικά συμφέροντα και από την διάθεση μιας κάποιας τακτοποίησης αυτονόητων ζητημάτων με κατεύθυνση την προστασία του περιβάλλοντος, μέχρι την πλήρη παραίτηση από αυτήν τη διάθεση. Τελευταία κορυφαία παραδείγματα η δόμηση σε περιοχές NATURA και τα αυθαίρετα. Δεν πείθει λοιπόν κανέναν η πράσινη Υπουργός, όπως την λένε τα ΜΜΕ, ακόμα κι αν η ίδια έχει δείξει σε κάποιες περιπτώσεις μια κάποια πρόθεση για ενός τεχνοκρατικού τύπου, έστω, εξορθολογισμό που όμως ούτε καν αυτόν δεν μπορεί να επιτύχει.

Για να το πάρουμε από την αρχή, το Υπουργείο Περιβάλλοντος είναι ένα δραστήριο υπουργείο. Από την δημιουργία του και μετά καταπιάστηκε με όλα τα σημαντικά ζητήματα που αφορούν στο περιβάλλον και την κοινωνία με διάφορους τρόπους. Έφερε στην βουλή μια σειρά νομοσχέδια που αφορούσαν τα δάση και τις δασικές εκτάσεις, το πράσινο ταμείο και τους δασικούς χάρτες, τις Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας, την ανακύκλωση, την ενεργειακή απόδοση κτιρίων, τη βιοποικιλότητα, το πλαίσιο νόμου για τα απόβλητα κ.λ.π Παράλληλα, μια σειρά άλλες νομοθετικές πρωτοβουλίες της κυβέρνησης συμπληρώνουν την εικόνα της περιβαλλοντικής και αναπτυξιακής πολιτικής της. Ο επενδυτικός νόμος με την πολύ «ευέλικτη» περιβαλλοντική αδειοδότηση προς όφελος επενδυτών, το fast track, ο νόμος για τους ημιυπαίθριους και τα αυθαίρετα. Όλα αυτά οδηγούν σε βασικά συμπεράσματα σε σχέση με την πράσινη ανάπτυξη και πώς την εννοεί το ΠΑΣΟΚ.

Στην πρόταση λοιπόν, του ΠΑΣΟΚ προεκλογικά για την πράσινη ανάπτυξη, έχουμε να πούμε πως η κυβέρνηση βρέθηκε στον αντίποδα όλων όσων η ίδια διακήρυττε, δια στόματος μάλιστα του Γιώργου Παπανδρέου.

Όλα όσα είχε υποστηρίξει για το μέχρι τώρα μοντέλο ανάπτυξης, για τη θεοποίηση της αγοράς, για την άναρχη δόμηση, για το μη βιώσιμο μοντέλο διαχείρισης σκουπιδιών, όπως ο ίδιος ο πρωθυπουργός το χαρακτήριζε αναφερόμενος στις χωματερές και την καύση, όλα αυτά λοιπόν σήμερα είναι κακόγουστο αστείο.

Το τελευταίο δε, είναι πέρα από κάθε σχολιασμό, μετά τα όσα έγιναν στην Κερατέα, όπου ο αγώνας των κατοίκων ξεσκέπασε τελείως μια πολιτική που είναι ακριβώς ό,τι υποτίθεται ότι καταδίκαζε ο Πρωθυπουργός στο θέμα της διαχείρισης απορριμμάτων.

Τώρα, όπως είπα και προηγουμένως, έχουμε χειροπιαστή νομοθεσία για το περιβάλλον και την ανάπτυξη. Σε όλα αυτά τα νομοσχέδια, που αναφέρθηκα και που ψήφισαν ως κυβέρνηση, είναι φανεροί οι άξονες της πολιτικής τους σε αυτά τα πεδία και καμιά σχέση δεν έχουν με αυτά που ανέξοδα διαλαλούσε ο Γιώργος Παπανδρέου πριν τις εκλογές . Ούτε καν με αυτά όμως δεν μπορεί να συμβαδίσει η πολιτική του μνημονίου. Η ομπρέλα της πολιτικής τους για το περιβάλλον είναι ό,τι είναι ένα προϊόν στην αγορά του νεοφιλελευθερισμού και όχι ένα δημόσιο αγαθό και ένας δημόσιος πλούτος που ανήκει στην κοινωνία. Ο μόνος ρόλος που επιφυλάσσουν στους πολίτες είναι το πολύ-πολύ να βρουν καμιά δουλειά σε καμιά πράσινη επένδυση - που φυσικά θα γίνει σε δημόσια δωρεάν γη, σε δάση, βουνοκορφές, προστατευόμενες περιοχές- . Μέσα στην κρίση μάλιστα ελπίζουν να απομυζήσουν και να εκχωρήσουν στα ιδιωτικά συμφέροντα ό,τι περισσότερο μπορούν, όπως έχουν υποσχεθεί στους δανειστές.

 Ένας βασικός άξονας αυτής της πολιτικής είναι το κέρδος των ιδιωτών μέσα από το περιβάλλον, που στη γλώσσα της κυβέρνησης ονομάζεται αξιοποίηση και ανάπτυξη, συνοδευόμενη βέβαια από το καρότο των θέσεων εργασίας. Σε όλους τους νόμους που ψήφισαν, δηλαδή από τα δάση, το πράσινο ταμείο, τις Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας, την ανακύκλωση, τη βιοποικιλότητα και άλλα, αυτή η μέριμνα του ιδιωτικού κέρδους κατέχει κεντρική θέση είτε με τη μορφή επενδύσεων σε Ανανεώσιμες Πηγές , - φύρδην μίγδην παντού και χωρίς κανένα σχέδιο και καμιά μελέτη, και εις βάρος του περιβάλλοντος -, είτε με την διευκόλυνση των αδειοδοτήσεων παρακάμπτοντας την περιβαλλοντική νομοθεσία όταν το έργο θεωρηθεί «σημαντικό» και γίνει με fast track. Σωστά διατυπώναμε τότε στον προϋπολογισμό ότι η ενέργεια αποτελεί για τους επενδυτές το σύγχρονο Ελ Ντοράντο και ο προϋπολογισμός του 2011 στηρίζει σημαντικά έσοδά του σε αυτή την κερδοσκοπία του κεφαλαίου.

Ένας δεύτερος βασικός άξονας της πολιτικής τους είναι η απαξίωση του δημόσιου τομέα, ιδιαίτερα στα περιβαλλοντικά πεδία. Κορυφαίο παράδειγμα, οι δασικές υπηρεσίες και η συνεχιζόμενη υποβάθμισή τους μέσα από όλα τα σχετικά νομοσχέδια του Υπουργείου Περιβάλλοντος και Κλιματικής Αλλαγής. Με μια συντεταγμένη προσπάθεια, όλο και περισσότερες αρμοδιότητες παραχωρούνται σε ιδιώτες. Χαρακτηριστικό το τι έγινε και συνεχίζει να γίνεται με τους δασικούς χάρτες και γενικότερα την δασική πολιτική, όπου μόνο από το δημόσιο δεν χαράσσεται. Και προκειμένου να εξυπηρετηθούν διάφορες σκοπιμότητες που έχουν να κάνουν με τα δάση και τις δασικές εκτάσεις, η κ. Μπιρμπίλη επέλεξε να νομοθετήσει αφήνοντας εκκρεμότητα με τον ορισμό του δάσους. Είμαστε δηλαδή μια χώρα που δεν διαθέτει ορισμό για το δάσος, με αποτέλεσμα όλα τα τραγελαφικά αλλά και πολύ σοβαρά που φαντάζεστε με τους δασικούς χάρτες και τις διεκδικούμενες εκτάσεις.

Ένας τρίτος άξονας είναι πως, αφού αφαίμαξαν τους εργαζόμενους και ο λογαριασμός δεν βγαίνει, κύριο μέλημά τους είναι οι εισπράξεις κάθε είδους, άνευ κριτηρίου. Πράγμα που φυσικά οδήγησε σε όλα αυτά που έγιναν με τους ημιυπαίθριους και τα αυθαίρετα. Για τα αυθαίρετα μάλιστα υπήρξε μια δημόσια, δήθεν αντιπαράθεση, Μπιρμπίλη - Παπακωνσταντίνου. Προφανώς ήταν θέμα μερικών ωρών η υποχώρηση της Υπουργού Περιβάλλοντος, που πριν λίγους μήνες ψήφιζε νόμους και ίδρυε καινούριες υπηρεσίες για την κατεδάφιση των αυθαιρέτων.

Αν σε όλα αυτά προσθέσουμε και τις πρακτικές της εξουσίας (βλέπε ρουσφέτια κυρίως σε μεγάλα συμφέροντα), και τους τρόπους που αυτή αναπαράγεται (βλέπε πελατειακές σχέσεις) θα καταλάβουμε, για παράδειγμα, γιατί έγινε τόσο μεγάλο θέμα για τον περιορισμό της δόμησης στις περιοχές NATURA, άλλο ένα πεδίο ήττας της περιβαλλοντικής πολιτικής. Οι βουλευτές του ΠΑΣΟΚ και όχι μόνο δυστυχώς, εξεγέρθηκαν με τόση επιμονή που δεν είχαν δείξει πουθενά αλλού και για κανένα άλλο θέμα, ώστε τελικά δεν πέρασε ούτε αυτή η στοιχειώδης ρύθμιση που θα διασφάλιζε κάπως την προστασία των περιοχών αυτών.

Πιστεύω πως ως κόμμα είχαμε κάνει ορθά την κριτική μας και είχαμε προβλέψει τι εννοεί το ΠΑΣΟΚ πράσινη ανάπτυξη απʼ όταν είχαμε κάνει την κριτική στον προϋπολογισμό, που πράγματι ήταν και ο καθρέφτης της πολιτικής τους. Από τον προϋπολογισμό του 2010, που έμειναν μόνο τα μέτρα εισπρακτικού χαρακτήρα, μέχρι αυτόν του 2011 που έγινε στο αυστηρό πλαίσιο του μνημονίου. Υπήρξε μάλιστα στον προϋπολογισμό του ʽ11, όπως είχαμε επισημάνει, περαιτέρω ενίσχυση του κυρίαρχου μοντέλου, αυτού που οδήγησε και στην κρίση, μέσω της μη αναδιανομής του πλούτου, ούτε υπέρ των κοινωνικά αδυνάτων, ούτε υπέρ του περιβάλλοντος. Χωρίς να διατίθενται χρήματα είναι φανερό πως μένει στα χαρτιά οποιαδήποτε πολιτική, και η χρηματοδότηση των δασών, νερών, προστατευόμενων περιοχών, φορέων διαχείρισης, βιοποικοιλότητας κ.λ.π είναι από ισχνή έως ανύπαρκτη.

Επιπλέον, υπήρξαν πολύ κρίσιμα νομοσχέδια στα οποία οι επιλογές υπέρ των συμφερόντων του ιδιωτικού κεφαλαίου ήταν κραυγαλέες.

Μια περίπτωση ήταν οι Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας, μια πολύ σοβαρή για μας υπόθεση, μιας και πιστεύουμε ότι πρέπει να προχωρήσουν και πρέπει να συνεισφέρουμε ό,τι μας αναλογεί για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής. Το Υπουργείο εδώ είδε μόνο μια ευκαιρία κέρδους για τους επενδυτές, γιʼ αυτό και έδωσε στην ελεύθερη αγορά το ρόλο του ρυθμιστή, προωθώντας τις μεγάλες επενδύσεις ΑΠΕ, ιδιαίτερα αιολικών και φωτοβολταϊκών, για τις οποίες εκδηλώνεται επενδυτικό ενδιαφέρον, και δημιουργώντας προϋποθέσεις υπερσυγκέντρωσης εγκαταστάσεων, περά από οποιονδήποτε ενεργειακό και χωροταξικό σχεδιασμό. Ουσιαστικά δηλαδή χωρίς να υπάρχει ενεργειακός σχεδιασμός και παραβιάζοντας τον χωροταξικό, αφού επιτρέπει την χωρόθετησή τους σχεδόν παντού. Επιπλέον, αποσύνδεσε τη διαδικασία έγκρισης περιβαλλοντικών όρων από την άδεια παραγωγής, επιτρέποντας έτσι στους επενδυτές να επιλέξουν τον χώρο και το μέγεθος της εγκατάστασης δυσχεραίνοντας ταυτόχρονα τον κοινωνικό έλεγχο από τοπικές κοινωνίες, φορείς και κινήσεις πολιτών. Το κερασάκι στην τούρτα είναι ότι διάφορες μέθοδοι διαχείρισης απορριμμάτων, όπως η επικίνδυνη και πανάκριβη καύση, επιχειρείται σε κάποιες περιπτώσεις να αδειοδοτηθούν ως Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας.

Παρόμοιες ρυθμίσεις υπήρξαν και στο νόμο για την ανακύκλωση. Ουσιαστικά ήταν μια προσχηματική συζήτηση από πλευράς κυβέρνησης εφόσον επιλέγει την καύση ως βασικό τρόπο διαχείρισης των απορριμμάτων, και ο στόχος της ήταν περισσότερο να τακτοποιήσει και εδώ τα ζητήματα της κερδοφορίας των ιδιωτών και να χαρατσώσει τους πολίτες επιλέγοντας, το Πληρώνω όσο Πετάω για τους Δήμους. Διότι αν οι Δήμοι δεν επιλέξουν να κάνουν ανακύκλωση, ο αυξανόμενος όγκος σκουπιδιών θα σημάνει συνεχώς αυξανόμενο κόστος το οποίο θα μετακυλήσει στους δημότες.

Και αυτά είναι δυο μόνο παραδείγματα. Αρνητικές εξελίξεις υπάρχουν και στο μέτωπο της απελευθέρωσης της ενέργειας όπως γνωρίζετε, στα ζητήματα των χρηματοδοτήσεων από το πράσινο ταμείο επίσης, όπου ουσιαστικά θα χρηματοδοτεί αναπτυξιακά έργα και όχι περιβαλλοντικά ως όφειλε, στη διατήρηση των λατομείων σε περιοχές NATURA, στη διατήρηση αντιπεριβαλλοντικών έργων κ.λ.π

Συμπέρασμα πρώτο και αβίαστο είναι πως πολιτική που να είναι με το περιβάλλον δεν υπάρχει ούτε στην κυβέρνηση, ούτε στο μεγαλύτερο κομμάτι της αντιπολίτευσης, και αυτό είναι επιλογή. Το περιβάλλον και ο δημόσιος πλούτος θα εκποιηθούν και στην καλύτερη περίπτωση θα χρησιμοποιηθούν από τους επενδυτές για να κερδοφορήσουν. Το περιβάλλον πωλείται και ενοικιάζεται από την κυβέρνηση σε τιμή ευκαιρίας γιατί είναι πεδίο εσόδων και υψηλή μετοχή στο δικό τους χρηματιστήριο.

Συμπέρασμα δεύτερο είναι ότι μόνο οι πολίτες και τα κινήματα μπορούν αποτελεσματικά, με τους αγώνες τους να υπερασπιστούν το περιβάλλον και το δικαίωμα σε μια καλύτερη ποιότητα ζωής. Και η αριστερά οφείλει να είναι, και πιστεύω πως είναι, παρούσα.

Τελειώνοντας, θέλω να πω πως το κρίσιμο ζήτημα της κλιματικής αλλαγής, στο οποίο δεν αναφέρθηκα ιδιαίτερα, λόγω χρόνου, στην πραγματικότητα για την κυβέρνηση βρίσκεται μόνο στον τίτλο του Υπουργείου Περιβάλλοντος. Ζούμε σε μια χώρα που για πάρα πολλούς ανθρώπους τα μέσα βιοπορισμού εξαρτώνται σε μεγάλο βαθμό από τομείς ευαίσθητους στο κλίμα, όπως η γεωργία και η αλιεία. Σε άλλες χώρες ήδη μεταναστεύουν εξαιτίας της αλλαγής του κλίματος. Αν δεν προσέχουμε, δε θα έχουμε. Η αριστερά και ο ΣΥΡΙΖΑ έχουν προτάσεις, και πρέπει να προσπαθήσουν και περισσότερο, να επιμένουν και στην παράμετρο κλιματική αλλαγή. Παράμετρος που διαπερνάει όλους τους τομείς της πολιτικής και της οικονομίας, ορατά πια.

Εν κατακλείδι, για να μην βρεθούμε σύντομα μπροστά σε μια κατάσταση που θα αποτελειώσει ό,τι έχει μείνει από τις έτσι κι αλλιώς καταστροφικές πολιτικές των κυβερνήσεων στο θέμα περιβάλλον, κλιματική αλλαγή και ανάπτυξη, χρειάζεται πολλή δουλειά. Με συνεργασίες και με διάθεση για ρήξεις και αγώνες, ενάντια σε κάθε προσπάθεια που υποθηκεύει το μέλλον. Τέτοιοι αγώνες, τοπικοί κυρίως, έχουν δοθεί, και πολλοί άνθρωποι από τοπικά κινήματα είναι και εδώ μέσα. Να γενικεύσουμε αυτούς τους αγώνες και να βοηθήσουμε τους ανθρώπους να σταθούν όρθιοι.

Το περιβάλλον τελικά θα πρέπει να ειδωθεί μέσα από το πρίσμα της γενικότερης συζήτησης για τα κοινά συλλογικά αγαθά, όπως η φύση, ο πολιτισμός κ.λ.π. Δεν κάνουμε πίσω από αυτή τη βασική αρχή των κοινών συλλογικών αγαθών και όχι των εμπορευμάτων προς πλουτισμό. Στην ταινία «Ακόμα και η βροχή» που παίζεται τις μέρες αυτές και που αναφέρεται στις συγκρούσεις που έγιναν στην Κοτσαμπάμπα της Βολιβίας, ενάντια στην ιδιωτικοποίηση του νερού, ο πρωταγωνιστής ιθαγενής, λέει στον αμήχανο δυτικό που τους κοιτάει με απορία, καθώς εξελίσσονται οι συγκρούσεις:

Μα δεν καταλαβαίνεις; Το νερό είναι ζωή.

Αυτό είναι νομίζω μια συμπυκνωμένη απάντηση.